Қазіргі уақытта Қазақстанда тұқым айналымының көлеңкелі басқарылмайтын нарығы басым, бұл түпкілікті өнім сапасына және баға белгілеуге әсер етеді. Бұл туралы сенат депутаты Зәкіржан Күзиев премьер-министрдің атына сауал жолдаған сөзінде мәлімдеді.
"Қолданыстағы заңнамаға негізделген тұқым шаруашылығының қолданыстағы жүйесі ауыл шаруашылығы дақылдарының сұрыптарының тұқымдарын бақылаусыз өндіруге, пайдалануға және сатуға, тұқымдардың жалған партияларының нарыққа шығуына, сәйкестендірілмеген, өнімділігі төмен, тіркелмеген тұқым сұрыптарының айналымына, селекционердің селекциялық жетістіктерге құқықтарының бұзылуына ықпал етеді. Мұның бәрі өсімдік шаруашылығы саласына тікелей кері әсерін тигізеді және елдің азық-түлік қауіпсіздігіне нұқсан келтіруі мүмкін", - деді сенатор.
Ол егер қазіргі уақытта тұқым шаруашылығы жүйесін өзгерту бойынша қадамдар жасалмаса, отандық тұқым шаруашылығындағы жағдай қатты ушығып кететінін атап өтті.
"Қазақстанда соңғы 5 жылда тұқым импорты бірнеше есе өсті. Сұрыпты жаңартудың төмен көрсеткіші байқалады. Республикадағы элиталық тұқымдардың үлесі небәрі 7%, ал Ресей мен Беларусьте 20% - дан астам. Аттестатталған тұқым шаруашылықтары тұқым өндіру көлемінің өсу серпіні жоқ. Республикада 2016 жылдан бастап селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізілімі ұсынымдық сипатқа ие. Яғни, мемлекеттік сұрыптаудан өтпеген және Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайларына бейімделмеген, сондай-ақ ауруларға тұрақсыз тұқымдар әкелінеді, сатылады, пайдаланылады", - деп атап өтті Зәкіржан Күзиев.
Сонымен қатар, оның айтуынша, сұрыптардың тұқымын әкелу және пайдалану ашық емес, ретсіз, көбінесе селекционерлердің құқықтарын бұзумен жүреді. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, тұқым сұрыптарын міндетті тіркеу жүйесі ауылшаруашылық өндірісі дамыған барлық елдерде бар.
"Сұрыптық саясат саласындағы реттеу тетіктерінің жоғалуы АӨК-нің барлық саласына теріс әсер етеді. Фитосанитарлық жағдай нашарлайды және ауылшаруашылық өндірісінің тиімділігі төмендейді. Тиісті бақылаудың болмауы нарықта шын мәнінде жоқ жоғары репродукциялы тұқым көлемін ұсынуға әкеледі. Қолданыстағы жүйе Қазақстанда өндірілген тұқымдарға сенімсіздік туғызады және отандық тауар өндірушілердің ғана емес, өз жетістіктерін қорғауға нақты келісілген құқықтары жоқ селекционерлердің де наразылығын тудырады", - деді сенатор.
Ол бұған дейін 2000-шы жылдары қолданыста болған мемлекеттік бақылау нарықта жалған тұқымдардың пайда болуын тежегенін, алайда қазіргі уақытта бұл механизм бизнесті реттеу бойынша жүргізіліп жатқан саясатқа сәйкес келмейтінін хабарлады. Сондықтан, сенатордың айтуынша, жаңа бақылау құралдарын енгізу қажет. Атап айтқанда, тұқым өндіру процесін бақылауға мүмкіндік беретін тұқымдарды сертификаттау жүйелері.
Бұл мәселені шешу үшін тұқым шаруашылығы саласындағы қолданыстағы заңнаманы жетілдіру және селекционерлердің құқықтарын қорғауды көздейтін жаңа сұрыптар мен өсімдіктерді қорғау жөніндегі халықаралық одақтың талаптарын ескере отырып, тұқымның ашықтығын, тұқымды бақылау мен өндіруді және селекционердің құқықтарын сақтауды қамтамасыз етуге бағытталған селекциялық жетістіктерді қорғау талап етіледі.
"Қазіргі уақытта осы ұйымға 78 ел қосылды. Осы Конвенцияға қосылу салаға шетелдік инвестицияларды тартуға серпін береді. Біз шетелдік асыл тұқымды компаниялардың бізге келуіне қолайлы жағдай жасай аламыз. Шетелдік селекцияның басты артықшылығы қаржылық және технологиялық әлеуетін қарқынды түрде арттыратын жеке селекциялық компаниялардың басым болуы. Өздігінен де, бірігу және ынтымақтастық арқылы да. Бұл жалпы саланы дамытуға көмектеседі деп ойлаймыз", - деп есептейді депутат.
Ол Ауыл шаруашылығы министрлігі өткен жылы отандық селекциялық дақылдарды тұқыммен қамтамасыз ету және импортқа тәуелділікті төмендету стратегиясын әзірлеу туралы мәлімдегенін еске салды. Алайда, осы уақытқа дейін бұл құжат әзірленбеген.
"Импорттық тәуелділікті төмендетуге, селекциялық әзірлемелердің, оның ішінде МЖӘ негізінде инвестициялық тартымдылығын арттыруға мүмкіндік беретін отандық селекцияны ауыл шаруашылығы дақылдарын тұқыммен қамтамасыз ету жөніндегі стратегиялық жоспарды әзірлеу және қабылдау жөнінде шаралар қабылдауды сұраймыз. Бұдан басқа, жаңа сұрыптар мен өсімдіктерді қорғау жөніндегі халықаралық одаққа кіру мақсатында ҚР заңнамасын үйлестіру жөніндегі жұмысты барынша жандандыру қажет деп санаймыз", - деп қорытындылады Закиржан Кузиев.
