Қазақстанда 2022 жылдан бастап мақсатына сай пайдаланылмаған немесе бұзушылықпен берілген рекордтық 10 млн га ауыл шаруашылығы жерлері мемлекеттік меншікке қайтарылды. Осы жылдың қыркүйегінде Республикалық комиссия қайтарылған жерлерді фермерлер мен ауылшаруашылық кәсіпорындары арасында әділ бөлу мақсатын қойды. Бүгінгі таңда 4,3 млн га айналымға қайта тартылды, бірақ көптеген мәселелер осы тарату жүйесінің ашықтығы мен әділдігін тудырады. Бұл туралы "Атамекен" ҰКП хабарлады.
Ауыл шаруашылығы жер учаскелерін беру аудан әкімдіктері өткізетін конкурстар арқылы жүзеге асырылады. Конкурстарды өткізудің негізгі шарттары мен тәртібі ҚР Жер кодексінің жеке бабында да, Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұйрығымен бекітілген Ережелерде де айқындалған.
"Атамекен" құрылыс және жер қатынастары департаменті директорының орынбасары Ернұр Әбжанның айтуынша, АШМ өз ережелерін тым жеңілдетіп, қатысушылардың конкурстық ұсыныстарын бағалауды жалғыз критериймен - жоспарланған инвестициялардың мөлшерін бағалаумен шектеді. Бұл негізінен, болашақта дамуға инвестиция салу туралы «уәделерін» бағалауды білдіреді. Оларды растау қажет болмайды әрі осы уәделердің орындалуын бақылау жеткіліксіз.
Бұл ретте, Жер кодексі ауыл шаруашылығы жерлерін беру кезінде қатысушылардың неғұрлым маңызды және шын мәнінде қажетті өлшемдерін, атап айтқанда, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру алаңдарын, қолда бар мал басын, қолданылатын агротехнологияларды, ауыл шаруашылығы техникасы мен технологиялық жабдықтардың, білікті мамандардың болуын, құрылатын жұмыс орындарының санын және т. б. бағалауды талап етеді. Бұл критерийлер ережелерде жоқ.
"Біз ҰКП атынан 2020 жылдың маусым айынан бастап АШМ-нің алдына Жер кодексінің талаптарына сәйкес келетін ережелерді жетілдіру қажеттілігі туралы мәселе қойып келеміз. Біз жерді мақсатына сай пайдаланатын фермерлер үшін басымдықтың болғанын қалаймыз. Сондай-ақ, біз ірі агрохолдингтермен бәсекелеспеу үшін жаңадан бастаған кәсіпкерлер үшін жеке конкурстар құруды ұсынамыз. Мұндай конкурстарда ауыл шаруашылығы техникасының болмауы сияқты жеңілдетілген талаптарды көздеуге болады, бірақ жайылымдар үшін 300 га дейін және егістік жерлер үшін 50 га дейін ауданы бойынша шектеуге болады», - деп атап өтті Ернұр Әбжан.
Ол ауыл шаруашылығы жерлерін жалға алу құқығына арналған конкурстарды аудан әкімдіктері өткізетінін атап өтті. Ұпайлар тең болған кезде жеңімпазды жер комиссиясының мүшелері дауыс беру арқылы анықтайды, бұл сыбайлас жемқорлыққа жол ашады.
"Конкурс жеңімпаздары кәсіпкер жайлы оң пікір білдіретін ауылдық округ әкімдерінің ұстанымын негізге ала отырып, яғни субъективті бағалау негізінде анықталатын фактілер кездеседі. Көбінесе екі үміткердің бірін таңдағанда, олардың біреуінде жеке мал басы бар әрі жайылымға мұқтаж бола тұра, комиссия мүлдем малы жоқ басқа біреуді жеңімпаз деп таниды", - деп атап өтеді сарапшы.
Кәсіпкерлер палатасы ғылыми қоғамдастық пен салалық сарапшыларды тарта отырып, конкурстық ережелерді қайта қарау және конкурстық ұсыныстарды бағалау жүйесін қайта қарау қажеттігіне көптен бері назар аударып келеді. Алайда, жерді пайдалану тиімділігінің критерийлерін енгізудің орнына АШМ Ережеге учаске орналасқан ауылдық жерде, ауданда немесе қалада тұрғаны үшін, сондай-ақ өтініш берушінің кооперативке тиесілігі үшін ең тиімді жер пайдаланушыларды таңдауға әсер етпейтін факторлар үшін балл қосқан.
"Өкінішке орай, осы механизм арқылы миллиондаған гектар жер бөлінді. АШМ ресми деректеріне сәйкес, 2017-2023 жылдары ауыл шаруашылығы айналымына 13 млн га тартылған, олардың басым көпшілігі талқыланып жатқан Ереже шеңберінде іске асқан - деп атап өтті ҰКП-да.
