2024 жылы көктемгі су тасқыны елеулі материалдық шығын келтірді. Еріген су ағыны топырақтың құнарлылығына қалай әсер ететіні және жағымсыз салдарды қалай азайтуға болатындығы туралы А.Бараев атындағы Астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығының ғалымы Қанат Ақшалов айтып берді.
Ғалым атап өткендей, Қазақстанның солтүстік облыстарының аумағы жоғары жыртылуымен сипатталады, ал ауыл шаруашылығы алқаптарының ландшафты әртүрлі беткейлер мен үлкен су жинау алаңын қамтиды.
"Жерді пайдаланудың көптеген жылдарында топырақты қорғау іс-шаралары болмаған кезде су ағындары, жыралар түрінде су жолдары қалыптасып, олар жылдан жылға артып келеді. Қар жинауды дұрыс ұйымдастырмау сайлардың қалыптасуына үлкен үлес қосады. Еріген судың қатты ағыны беткейлер бойымен кесілген кезде жолдармен өтеді. Біздің орталық осы баяу қозғалатын мәселелерге үнемі назар аударды. Тарихи тұрғыдан қарасақ, егістіктерде әртүрлі деңгейдегі арналар, су ағындары, сайлар желісі пайда болды. Процесс нашарлайды!"- деп атап өтті Қанат Ақшалов.
2024 жылдың күзінде топырақтың жоғарғы қабатында ылғалдың едәуір мөлшері жиналды және топырақтың жоғарғы деңгейжиектерінің қатып қалу ықтималдығы жоғары болды. Бұл көктемгі су ағынының пайда болу ықтималдығын арттырады.
"Қар ойпаттар мен сайларда қарқынды түрде жиналады. Сондықтан су ағынын азайту және топырақтың шайылуын азайту үшін күзгі өңдеу бөктер бойымен жүргізілуі керек. Бұл жағдайда топырақ тезірек ериді, еріген судың топыраққа жайлуы жақсарады, еріген судың ағуы мен топырақтың шайылуы азаяды", - деп кеңес береді АШҒӨО-да.
Су эрозиялық процестердің алдын алу үшін тәлімі жер алқаптарын беткейлік жерлерде орналастыруға қатаң тыйым салынады. Еріген су ағыны оны дайындау әдістеріне қарамастан жыл сайын тәлімі жер алқаптары арқылы жүреді. Көп жағдайда су жолдарының пайда болуының басталуы, шайылуға аз төзімді және бейім жыралар тәлімі жер алқаптарынан қалыптаса бастайды. Кейде трактордан бөктер бойымен су ағыны пайда болуы үшін, содан кейін жыра пайда болуы үшін сораптың болуы жеткілікті.
Топырақты сақтау үшін су жолдары мен жыралар белсенді жер пайдаланудан толығымен алынып тасталуы, дақыл күйіне келтірілуі және топырақтан қорғайтын дақылдармен себілуі керек. Шалғындандыру үшін жақсы проективті жабыны және жақсы тамыр жүйесі бар көпжылдық шөптер қолданылады.
АШҒӨО ғалымдары қарапайым шаруашылықішілік топырақты қорғау жерге орналастыруды және кейбір жағдайларда учаскелердің топографиясын ескере отырып, егістіктерді қайта кесуді жоспарлауды ұсынады.
"Сайлардың пайда болуының көрінісі - жердің жаралары. Ол су тасқыны жағдайын күшейтеді және шұғыл шешімдерді, шұғыл шаралар қабылдауды талап етеді. 2024 жылғы су тасқынынан алған сабақтарды ескере отырып, жер пайдаланушылар көктемгі су ағынын айтарлықтай азайтып, су тасқыны қаупін азайтып, ақырында топырақты сақтай алады. Биылғы күзде, ауа-райы күзгі-далалық жұмыстарды жүргізуге мүмкіндік берген кезде, күзгі топырақты беткейде топырақ қорғау құралдарымен өңдеу қажет. Бұл терең қазғыштар, саңылау салғыштар болуы керек. Үйінді топырақты өңдеу мүлдем ұсынылмайды. Топырақты қорғау және сақтау мәселесі басымдыққа ие болуы керек!"- деп атап өтті Қанат Ақшалов.
