Бұл шолуда Сіздер қазақстандық күріштің бағасы екі есеге жуық төмендегенін оқи аласыздар. Үздіксіз жұмыс істеу және қант өндірісін ұлғайту үшін ҚР қант зауыттарына миллиардтаған инвестиция қажет. Сондай-ақ, сильфий құрғақ аймақтардағы жоңышқаны толығымен алмастыра алатынын оқу қызығушылық тудырады деген ойдамыз. Айдарбек Сапаров несиелердің мерзімін жаппай ұзарту болмайды деп мәлімдеді.Ал, Сіздер қандай биологиялық техниканың арқасында өнімділікті арттыруға болатынын білдіңіздер ме?
Осы және өзге туралы № 90 АгроИнсайд-тың жаңа шығарылымнан көбірек оқыңыздар.
Дүрбелеңнің қажеті жоқ, егін жинау мәселелерін шешеміз - Серік Жұманғарин. Вице-премьер Серік Жұманғарин дәнді дақылдар мен логистикаға қатысты жағдайға түсініктеме беріп, қазіргі проблемалар жиналған егіннің үлкен көлемімен байланысты екенін, бірақ дүрбелеңге себеп жоқ екенін атап өтті. Ол элеваторлардағы кезектерге және егін жинауға байланысты мәселелер жыл сайынғы проблемалар екенін атап өтті. Министр сонымен қатар жаңа элеваторларды салу қажеттілігіне күмән келтірді, өйткені қазіргі қуаттар жалпы қажеттіліктерді қанағаттандырады. Мәжіліс аясында журналистер елдегі астықтың қай бөлігі әлі де қар астында қалып, элеваторларда сақталмайтынын сұрады. Вице-премьер Серік Жұманғарин әрдайым астық бір жерде шіріп кететін, біреу элеваторға, біреу қант қызылшасын тапсыруға кезекте тұратын жағдайлар болады деп сендірді. Сондай-ақ, ол барлық проблемалық сәттерде қолын импульсте ұстайтынын, дүрбелеңнің қажеті жоқ екенін және егін жинау мәселелерін шешетінін айтты.
Қазақстандық күріштің бағасы екі есеге жуық төмендеді. Нарық тоқтап тұр. Биыл жақсы өнім жинаған Қазақстанның күріш өсірушілері күріш дәнін қайда сату керектігін білмейді. Мәжілістегі отырыста Аграрлық мәселелер жөніндегі комитет төрағасы Серік Егізбаев Қызылорда өңірінің күріш өсірушілері биыл 560 мың тоннаға жуық күріш астығын жинағанын, ал күріш нарығы тоқтап тұрғанын айтты. Аграршылар биліктен қолдау сұрауда. Аталған ведомствоның вице-министрі Жанель Кушукова Қазақстанда күріш экспортына ешқандай шектеулер жоқ екенін атап өтті. Бұрын қазақстандық күрішті Ресей де сатып алған, бірақ қазір күріш өсірушілер күрішті қайда жіберу керектігін білмейді. Мәжілісмен Айдарбек Ходжаназаров та күрішті экспорттау мәселесін көтерді: күріштің сату бағасы өткен жылдары 380-400 мың болды, ал қазір ол 230-250 мыңды құрайды - бұл бағаның екі есеге жуық төмендеуі.
Жетісу облысында егін қар астында қалды. Әлеуметтік желілерде қар жамылғысы астындағы алқаптардың бейнесі пайда болды. Жазба Қаратал ауданындағы Үштөбе қаласының маңында жасалды, онда мұздатылған жерде қант қызылшасының мол өнімі қалды. Кәсіпкер жергілікті зауытқа тамыр дақылын тапсыру үшін көршілес Көксу ауданында бірнеше күн кезекте тұрған жүк көліктерінің болмауына байланысты қызылша жинауға уақыт жоқ деп санайды. Басқа бейнеде сынықтар мен ұсақтағыштар жерді қопсытып, қардың астынан қызылшаны қазып, оны трактор тіркемесіне тиеген адамдар тобы көрсетілген. Облыс әкімдігі қызылшаны жинау қыркүйек айының ортасында басталғанын, бірақ өңірдің егістіктерінде қант қызылшасының мол өнімі қалғанын хабарлады. 2024 жылы егілген 13,7 мың гектар қант қызылшасының 11,5 мың гектары немесе 83,7%-ы жиналып, 545 мың тонна өнім жиналды. Атамекен кәсіпкерлер палатасында егістіктерде 180 мың тоннадан астам қызылша бар екендігі айтылды. Егіннің көп бөлігі Ақсу, Қаратал, Көксу және Ескелді аудандарында қар астында қалды. Атамекенде қант қызылшасының температуралық режимінің сақталуы -6 градусқа дейін екенін атап өтті.
4-класты бидайдың экспорттық бағасы тоннасына 175 долларға дейін көтерілді. Осы аптаның басында Азық-түлік корпорациясы фермерлер үшін қолайлы баға деңгейін ұстап тұру үшін астықты тікелей сатып алуды бастау жоспарын жариялады. Нарық бұл шешімге өсіммен жауап берді. 22% балауызы бар 4-класты бидайға өзбек сатып алушылары $175 (DAP Сарыағаш) беруге дайын. Қазақстандық фермерлер ішкі нарықта бағаның жаңа деңгейінің түпкілікті қалыптасуын күте отырып, астықты сатуға әлі асықпайды. +21% балауызы бар 4-класты бидай үшін Азық-түлік корпорациясы 65 мың теңге (ҚҚС-пен бағасы), +18% балауызы барына - 65 мың теңге ұсынады. 3-класты бидай үшін сапасына қарай 75-тен 90 мың теңгеге дейінгі бағалар белгіленген. 5-класты бидай мен 2-класты арпа бағасы - 50 мың теңге/тонна. Осы аптада бидайдың әлемдік бағасы да өсуде.
Қазақстан қандай жаңа экспорттық нарықтарды игеруге ниетті? АШМ астықты басым нарықтарға экспорттау кезінде көлік шығыстарын арзандату мәселесін пысықтауда. Астықты экспортқа тасымалдау бойынша шығыстарды келесі бағыттар бойынша өтеу жоспарлануда: Әзербайжанға, ЕО елдеріне, Солтүстік Африка елдеріне Азов, Балтық, Қара теңіз порттары арқылы, Иран Ислам Республикасына, Ауғанстан Ислам Әмірлігіне Түрікменстан арқылы транзитпен, Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне Қытай Халық Республикасы арқылы транзитпен. Қытайдың COFCO компаниясымен 200 мың тонна бидай жеткізу мәселесі пысықталуда, иранның Fawakeh компаниясымен 200 мың тонна көлемінде арпа жеткізу бойынша шарт жасалды, Балтық теңізінің порттары арқылы Еуропа елдеріне 400 мың тонна көлемінде бидай жеткізуге алдын ала келісімшарт жасалды, "Ears International For Trade Co." компаниясымен Египетте 300 мың тонна көлемінде бидай жеткізу туралы келісім жасалды.
АШМ фермерлердің несиелерінің мерзімін ұзартпайды. Ауыл шаруашылығы министрлігінің басшысы Айдарбек Сапаров несиелерді жаппай ұзарту болмайтынын, әрбір фермерге жеке тәсіл болатынын айтты. Осымен 3-ші жыл ұзартылуда, ал бюджет ақшасын қайтару керек. Қазірдің өзінде 119 фермерден 5,1 млрд теңгеден астам қарыз сомасына өтініш келіп түсті. Ауыл шаруашылығы министрлігінің басшысы қазір Қаржыминімен субсидиялар бойынша фермерлер алдындағы қарыздарды төлеу үшін қосымша қаражат бөлу бойынша жұмыс жүргізіліп жатқанын хабарлады. Өңірлер әкімдіктерінің деректері бойынша қарыз 256 млрд теңгені құрайды, алайда күту парағында Gosagro.kz-те өтінімдер тек 194 млрд. Болашақта Ауыл шаруашылығы министрлігі несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялаудан толығымен бас тартып, көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын жүргізуге 5%-бен қаржыландыруды бірден береді. Биыл мұндай механизм іске қосылды. Айдарбек Сапаровтың айтуынша, 5% қаржыландыру бар және бүгінгі таңда бөлінген сома тіпті толық игерілмеген.
Қазақстан астық экспортына шығындарды субсидиялай бастауда. Бұл туралы Мәжілісте ҚР Ауыл шаруашылығы министрі мәлімдеді. Субсидиялардың бұл түрі астықты Қара теңіз, Балтық, Оңтүстік-Шығыс Азия порттарына дейін тасымалдау шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Осылайша, қазақстандық астық Еуропа, Африка, Кавказ және басқа да перспективалы нарықтарда бәсекеге қабілетті болады. Мәжілістегі отырыста астық бойынша бірден бірнеше мәселе қаралды. Олардың бірі - астықты экспортқа тасымалдау. Жақын арада ережелер қабылданады деп күтілуде. Барлық дерлік министрліктер келіскен. Бір екі министрлік қалды.
Бұл дақыл құрғақ аймақтардағы жоңышқаны алмастыра алады. Халықаралық зерттеу тобы сильфийдің ауылшаруашылық мал азығындағы әлеуетін бағалауға шешім қабылдады. Сильфий жылуды жақсы көреді, ал 18 градустан жоғары температура жылдам өсу қарқыны мен оңтайлы дамуға ықпал етеді. Осы себепті зерттеу тобы жемге балама ретінде оның әлеуетін зерттеуде. Зерттеушілер сильфий сүрлемінің жалпы тағамдық құндылығы толық гүлденген жоңышқаға қарағанда 2,5 есе жоғары деп есептейді. Сондай-ақ, бұл жоғары төзімді дақыл топырақты эрозиядан қорғайды, оның құрылымын жақсартады және бейімделу қабілеті жоғары. Сильфий - көпжылдық күнбағыстың туысы. Бұл дақыл су күйзелісіне жоғары төзімділікті көрсетті. Оның тағамдық құндылығын ескере отырып, дақыл құрғақ аймақтардағы жоңышқаны толығымен алмастыра алады.
Жанға жайлы: Қазақстан сүт өнімдерін шетелге жеткізуді ұлғайтты. 2024 жылдың 3 тоқсанында еліміздің кәсіпорындары мен үй шаруашылықтарында 464,2 мың тонна сүт пен кілегей өндірілді. Экспорт 20%-ға өсті. 9 айда жергілікті нарықтан 23 мың тоннадан астам сүт өнімдері шетелге шығарылды. Жеткізушілер 54,4 миллион доллар тапты. Сары май сатылымы 3,3 есе өсті (3,9 мың тонна). Ол Ресейге, Түрікменстанға, Қырғызстанға және Арменияға жіберілді. Ірімшік пен сүзбе экспорты 38,32%-ға, 3,1 мың тоннаға дейін өсті. Бұл өнімдерді Ресей, Қырғызстан, Өзбекстан, Армения және Моңғолия сатып алды. Шетелге 11,1 мың тонна йогурт пен айран сатылды (+18,2%). Импорттаушылар Ресей, Өзбекстан, Әзірбайжан, Моңғолия, Қырғызстан, Грузия және Иран болды. Сүт пен кілегей экспорты 1,7 есе аз (2,1 мың тонна) экспортталды, жеткізілімдер Ресейге, Өзбекстанға, Тәжікстанға, Қырғызстанға, Армения мен Моңғолияға жіберілді. Құрғақ және қоюландырылған сүттің сатылымы 12%-ға, 938,5 тоннаға дейін төмендеді. Ресейге жеткізілімде төмендеу байқалды - 24,4%. Ал Қытай (+2,1 рет) және Қырғызстан (+41,6%) сатып алу көлемін ұлғайтты.
2025 жылы қазақстандық фермерлерге көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарына 700 млрд теңге бөлінеді. Ауыл шаруашылығы вице-министрі Азат Сұлтанов Аграрлық несие корпорациясы көктемгі және далалық жұмыстарды қаржыландыруды 29 қарашадан бастап 100 млрд теңге көлемінде бастайтынын айтты. Қазіргі уақытта 500-ден астам фермерден өтінімдер келіп түсті. 2025 жылғы көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын қаржыландыруды 700 млрд теңгеге дейін жеткізу жоспарлануда. Аталған көлемде қаражатты қамтамасыз ету мақсатында қазіргі уақытта 2025 жылға арналған бюджет жобасында 45 млрд теңге көзделген, қосымша қажеттілік 71,9 млрд теңгені құрайды (60 млрд - купондық сыйақы, 11,9 млрд - кепілдік беруді субсидиялау). Азат Сұлтанов жеңілдетілген несиелеуге көшумен фермерлердің несиелерін субсидиялау жүйесі қайта қаралатынын хабарлады. Қаржыландыру болмаған кезде несиелер беруге шектеулер көзделетін болады, бұл бизнестің наразылығын болдырмауға мүмкіндік береді. Даму қоры арқылы қарыздарды субсидиялау тетігі жұмыс істейді.
Түйіршіктелген қант бір жылда 5%-ға арзандады. Өндіріс, сонымен қатар, антирекорд жасауда. Қазақстанда қамыс немесе қызылша шикі-қанты немесе тазартылған қант, сондай-ақ сірне өндіру көлемі 2024 жылғы қаңтар–қазанда 168,1 мың тоннаны құрады, бұл 2020 жылдан бергі ең төмен көрсеткіш болып табылады. Қант өндірісі екінші жыл қатарынан қысқаруда: ағымдағы жылы 17,6%-ға және 2023 жылы 31,1% - ға. Өңірлік бөліністе 2024 жылғы қаңтар–қыркүйекте қант өндірісінің ең үлкен көлемі Жамбыл облысына келді: 71,6 мың тонна немесе жалпы көлемнің 45,7%. Одан кейін Жетісу (62,7 мың тонна немесе 40%) және Алматы (20,7 мың тонна немесе 13,2%) облыстары келеді. Қалған өңірлерге жиынтығында тек 1,7 мың тонна немесе барлық шығарылымның 1,1%-ы ғана қажет болды. 2024 жылдың қаңтар-тамыз айларындағы импорт қантқа деген сұранысты (ішкі нарықта сату және экспорт) бірден 72,4%-ға, 2023 жылдың сәйкес кезеңіндегі 57,7%-ға жауып тастады. Үздіксіз жұмыс істеу және қант өндірісін ұлғайту үшін ҚР қант зауыттарына миллиардтаған инвестиция қажет. Қант зауыттарының тозу дәрежесі орта есеппен 33% құрайды: "Ақсу Кант" ЖШС кәсіпорнында 15% -18%-дан Тараз қант зауытында 60% -70%-ға дейін. Жаңа қант зауыттарының құрылысы әлі де жоспарлау кезеңінде. Жамбыл облысында жаңа зауыт салу және қант өндірісін жаңғырту құжаттар топтамасын дайындау сатысында тұр. Павлодар облысында инвесторлар іздестірілуде, ал Ақтөбе облысында жобаны іске асыру тоқтатылды.
Пікір: Қазақстанда тұқым шаруашылығын қалай дамыту керек. Сарапшылар тұқым шаруашылығын дамытуға субсидияларды тікелей селекция институттарына бөлуді ұсынады. Бұл азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және жоғары сапалы егіс материалының үлесін арттыруға мүмкіндік береді, деп есептейді "АгроСервис-Батыс" кәсіпорнының бас директоры Армат Бисенов. Президент шаруаларды отандық тұқыммен қамтамасыз етуді тапсырды. Елімізде ауыл шаруашылығы ғылымын дамыту көзделіп отыр, онда стратегиялық басымдықтардың бірі селекция мен тұқым шаруашылығын жетілдіру болуы тиіс. "АгроСервис-Батыс" ЖШС бас директоры Армат Бисенов біріншісі - біржақты субсидиялау, ал екіншісі - патенттілікті қолдау екенін айтты. Олар халықаралық деңгейге шығуы керек, бұл болашақта селекционерлерге қолдау көрсетуге көмектеседі және олар осы айналым арқылы өзін-өзі жетілдіруді үйренеді.
Қандай биологиялық техниканың арқасында өнімділікті арттыруға қол жеткізуге болады? Аралар тозаңдандырған кезде дақылдың өнімділігі орта есеппен 30-35% - ға артады, күнбағыс бойынша өнімділіктің өсуі 80% - ға жетті. Ғалымдар эспарцет алқаптарын тозаңдандыру үшін оңтайлы мөлшер бір гектарға 4-6 ара балұясы екенін тәжірибелік жолмен анықтады. Өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын қолдана отырып, жабайы тозаңдандырғыштардың саны: көбелектер, аралар, жабайы аралар, түкті аралар жыл сайын азаяды, ал өсімдіктердің шамамен 80%-ы тек аралар арқылы тозаңданады. Қостанай облысында тозаңданатын дақылдардың ішінде зығыр, қыша, тәтті беде, қарақұмық, эспарцет, рапс, күнбағыс ең көп таралған болып табылады. "Қарабалық АШТС" ЖШС ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологиясы зертханасының меңгерушісі Константин Бодрогоның пікірінше, органикалық егіншілік тұжырымдамасына сүйене отырып, тыңайтқыштарды қолданудың балама нұсқаларын іздеудің мәні бар. Бұл жасылтыңайтқыш, өсімдік қалдықтары, көң, гумус болуы мүмкін. Қостанай өңірі үшін жасылтыңайтқыштар арасында ең жақсы нұсқа тәтті жоңышқа болып саналады, бірақ оған тозаңдану үшін ара да қажет. Дақыл топырақты органикалық азотпен толтырады, топырақты қопсытады, патогендік организмдердің санын азайтады.
