Қазіргі мал шаруашылығында Ангус тұқымы өзінің ерекше сипаттамаларының арқасында танымал бола бастады. Бұл мақалада біз осы тұқымның негізгі артықшылықтарын қарастырамыз және фермерлік шаруашылықты тиімді жүргізудің стратегияларымен бөлісетін боламыз. Бұл ретте "Қазақстан Ангус Республикалық палатасының" директоры Дәурен Салықов көмектеседі.
Ангус тұқымының негізгі артықшылықтарының бірі - әртүрлі климаттық жағдайларға бейімделу қабілеті. Шөлді аймақтан тауларға дейінгі әртүрлі ландшафттар басым болатын Қазақстан жерінде Ангус тұқымы барлық өңірлерде өзінің төзімділігін көрсетті. Бұл тұқымды ұстау үшін күрделі құрылымдар қажет емес. Қора салып, желден қорғау, мал азықтанатын және су ішетін әрі автоматты түрде жылытылатын науаларды ұйымдастыру жеткілікті. Азықтандыру тәртібін тиімді басқару Ангус тұқымын ұстаудың ажырамас бөлігі болып табылады. Фермердің негізгі міндеті - толық азықтандыру тәртібін сақтау.
«Осындай жағдайда Ангус тұқымының малы өзін жақсы жағынан көрсетеді. Мысалы, азықтандыру тәртібі бірдей болса да, қарапайым бұзау күніне орта есеппен 700-800 грамм, ал Ангус шамамен 1200 грамм береді. Ірі жемнен витаминді-минералды қоспаларға дейін азықтың әр элементі мұқият бақылауды қажет етеді. Қандай дәрумендер жетіспейтінін есептеу үшін жемшөп пен жануарлардың қанына химиялық талдау жүргізген дұрыс және сол арқылы минералды-витаминдік қоспалармен толтырып отырған жөн», — деп кеңес береді Дәурен Салықов.
Ангус тұқымының мал басын қалыптастыру стратегиясы жеке тәсілді қажет етеді. Жер мен жайылымның болуын есептеуден бастап жем-шөп базасын есепке алуға дейін фермерлер өз табынының мөлшерін мұқият жоспарлауы керек. 50 бас аналық малдан бастаған дұрыс және де әрі қарай өсіру үшін үздіктерін іріктеп алу керек. Асыл тұқымды бұқаларды таңдау жоғары сапалы мал басын қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Мұнда аталық жағынан ДНҚ талдауы расталған бұқаларға басымдық беру маңызды.
Ангус тұқымы фермерлерге табысты шаруашылық жүргізудің бірегей мүмкіндіктерін ұсынады. Кәсіби басқарумен бірге оның мықты жақтарын тиімді пайдалану жоғары нәтижелерге қол жеткізуге және уақыт өте келе құндылығы арта беретін табын құруға мүмкіндік береді. Табысты қызметтің маңызды аспектісі - шаруашылықты бизнес ретінде қарастыру және өндіріс тиімділігін арттыруға үнемі ұмтылу.
«Тәжірибе көрсеткендей, оңтайлы нәтиже беретін модель - қол жетімді бағада бұзауларды сатып алу, содан кейін олардың сату құнын арттыру үшін жоғары сапалы генетиканы пайдалану. Бұл ретте асыл тұқымды малды сату уақытын ескеру маңызды. Мысалы, Қазақстанда сәуір-мамыр айлары бұқаларды сату үшін оңтайлы деп танылады, ал қашарларды күзде сатқан дұрыс. Себебі көптеген фермерлер осы уақытта жайылымға табынды және де асыл тұқымды бұқаларды жібереді, бұл олардың құнын арттырады», — деп атап өтті Дәурен Салықов.
Ақпан-наурыз айларында асыл тұқымды табынды ұрықтандыру желтоқсан-қаңтар айларында төлдеудің оңтайлы уақытына қол жеткізуге мүмкіндік береді, яғни қаңтарда бұзаулардың болуын қамтамасыз етеді. Бұл тәсіл көбею процестерін сатудың ең жоғары кезеңдерімен сәйкес келтіреді және пайданы барынша арттырады. Айта кету керек, уақытты ұтымды пайдалану өнім бағасын қалыптастыруда да шешуші рөл атқарады. Мысалы, мамыр немесе маусым айларында туылған бұзау шаруа қожалығында екі қысты өткізеді. Бұл шығынды көбейтеді, тиісінше, оның құнын арттырады. Сонымен, сату кезінде ондағы табыс аз болады. Асыл тұқымды бұқаларды сату үшін сәуір-мамыр айлары ең оңтайлы кезең ретінде танылады. Осы айларда сатудың ең жоғары белсенділігі ғана емес, сонымен қатар осы санаттағы малдың жоғары бағасы да байқалады. Тауарлық және тұқымсыз мал шаруашылығымен айналысатын фермерлер үшін табынын дұрыс бөлу маңызды. Күз - ангустан алынған тайыншаларды сату уақыты, ал асыл тұқымды репродуктор бүкіл табынмен бірге қыс мезгілін өткізу стратегиясын қажет етеді. Сонымен тағы да, сәуір-мамыр айлары асыл тұқымды бұқаларды сату үшін оңтайлы айлар болып қала береді.
2022 жылғы деректерді талдай отырып, осы саладағы табысты тәжірибелерді көрсеткен бірнеше негізгі жайттарды бөліп көрсетейік. Бұзауларды сату маңызды кезең болып табылады және фермерлер оны ең жақсы экономикалық уақытта өткізуге тырысады. Күзде бордақылау алаңдары тауарлық тұқымсыз мал мен аралас қанды тұқымдарды белсенді түрде сатып алады, сондықтан осы кезеңде бұқалардың бағасы ең жоғары деңгейге жетеді. 2022 жылдың күзіндегі тұқымсыз мал бағасының мысалын келтірейік: тірі салмағының килограмы үшін 850 теңге, тайыншаның орташа салмағы – 130 кг. Осылайша, бір бастың құны шамамен 120 мың теңгені құрайды. Алайда, бордақылау алаңына түскеннен кейін бұқалар бастапқы бордақылауға ұшырайды, бұл олардың тез өсуіне ықпал етеді. Тұқымсыз бұзаулар күніне орта есеппен 700 грамм пайда әкеледі және союға қажетті 450 кг салмаққа жету үшін бір жылдан астам уақыт қажет.
Екінші тәсіл - ангустан алынған асыл тұқымды тайыншалар. Мұндай тайыншалардың орташа салмағы алты-сегіз айда 250 кг-ға жетеді және олар күзде сатылады. Сонымен қатар фермерлер мемлекеттік қолдауға ие болады, яғни бордақылау алаңына тапсыру кезінде бір килограмм тірі салмаққа қосымша 200 теңге ала алады. Бұл фактор аралас қанды малдың бағасын көтереді, яғни бір килограмм тірі салмақ 1200 теңгеге дейін болады.
Салыстырмалы талдау тұқымсыз мал мен аралас қанды тұқымды мал арасындағы кірістің айтарлықтай айырмашылығын көрсетеді. Бордақылау алаңына тұқымсыз бұқаны сату шамамен 130 мың теңге әкелуі мүмкін, ал асыл тұқымды бұқа сол бордақылау алаңы мен дәл сондай азықты пайдаланғанда фермерге 340 мың теңгеге дейін әкелуі мүмкін.
Тағы бір маңызды аспект - асыл тұқымды малды сату. Мұнда баға өндіруші бұқаның генетикалық қасиеттеріне байланысты және 650 мың теңге немесе одан да көп болуы мүмкін. Яғни фермерлер асыл тұқымды малды сату арқылы бір килограмм тірі салмақ үшін 2000 теңгеден астам қаражат ала алады.
Алғашқы күтілген нәтижереге қарамастан, мал шаруашылығындағы тиімділік тек салмағымен ғана емес, сонымен қатар сату стратегиясын дұрыс таңдаумен де тығыз байланысты. Асыл тұқымды бұқалар мен асыл тұқымды малдарға басымдық беру тұқымсыз малды сатудың дәстүрлі тәсілімен салыстырғанда фермерлердің табысын едәуір арттыра алады.
