Қазақстанда түйе шаруашылығы мал шаруашылығының негізгі түрі болып табылмаса да, соған қарамастан өте пайдалы іс болып саналады.
Түйелер еліміздің алты өңірінде: Маңғыстау, Түркістан, Жамбыл, Атырау, Қызылорда және Алматы облыстарында өсіріледі. Негізінен фермерлер түйелерден сүт алады, ет өндірісіне аз көңіл бөледі. Соңғы жылдары шаруа қожалықтарында сүт өнімділігі жоғары жаңа тұқымдар өсірілуде.
Бұл аймақтардағы климат түйе өсіру үшін ең қолайлы, бірақ аумақ басты рөл атқарады - егістік жерлер жоқ, бірақ жайылымдық жерлер көп шөлді жерлер.
Өңірде түйе шаруашылығымен 80-ге жуық шаруа қожалығы айналысады, сонымен қатар жануарларды жеке қосалқы шаруашылықтарда (ЖҚШ) ұстайды. «Атамекен» ҰКП өңірлік филиалының статистикасы бойынша Түркістан облысында барлығы 43 мыңға жуық түйе бар, оның 13 мыңы — аналық бас.
Түйе шаруашылығын дамыту мақсатында өткен жылы «Ауыл аманаты» мемлекеттік бағдарламасы бойынша жеке кәсіпкерлер ретінде ЖҚШ иелері ұсынған 130 млн теңгеге 23 жоба мақұлданды.
Ірі инвестициялық жобаларға келетін болсақ, 1 млрд 115 млн теңгеге үш жоба мақұлданды. Барлық үш жобаның негізгі мақсаты аналық мал басын сатып алу және сүт өнімдерін одан әрі өндіру болды.
«Түйе шаруашылығы ауыл тұрғындары үшін негізгі табыс көзіне айналуда. Көптеген ЖҚШ иелері түйе сүтін өткізетін шаруа қожалықтарымен ынтымақтастыққа мүдделі», — деді «Атамекен» ҰКП Түркістан филиалының сарапшысы Бақытжан Құралбаев
Түркістан облысында түйе сүтін өндірумен және өңдеумен «GOLDEN CAMEL GROUP LTD» ЖШС айналысады. Алты жыл бұрын бұл зауыт ҚХР мен ҚР арасында қол қойылған индустриялық-инновациялық даму туралы меморандумның қорытындысы бойынша салынған болатын. 7 млрд теңгеге жуық сомаға бұл инвестициялық жоба өңірдегі ең ірі және табысты жобалардың біріне айналды.
Тәулігіне кәсіпорын Созақ, Ордабасы, Отырар аудандарынан және қабылдау пункттері бар Түркістан қаласынан жеткізілетін 100 тонна сүтті өңдейді. Кәсіпорын күн сайын түйе сүтін қабылдау пункттеріне жеткізетін 20 шаруа қожалығымен шарт жасасты. Зауыт өз өнімдерін Қытайға экспорттайды, онда жақында - 13 тонна құрғақ шұбат жөнелтілді.
Бірақ Қызылорда облысында түйелердің өздері экспортқа шығады. Жергілікті фермерлер соңғы уақытқа дейін БАӘ мен Сауд Арабиясының тұрғындарына екі өркешті тауар сатты. Бизнес бірнеше жылға созылды және қазақстандық бактриандардың бір басы 1,5 млн теңгеден кетті. Арабтар бактриандарды негізінен қазақстандық түйелердің төзімділігіне байланысты жүктерді тасымалдау үшін сатып алды. Биыл экспортқа сауда жоқ, түйелер тек ішкі нарықта сатылады. Жануарлардың құны да төмендеді - 1,2 млн теңге.
Өңірде мал шаруашылығының бұл саласымен барлығы 90 шаруа қожалығы айналысады. АШЖС қорында 60,2 мың бас түйе тіркелген. Қызылорда облысы Ауыл шаруашылығы басқармасының ақпараты бойынша, үй жануарларының саны өткен жылмен салыстырғанда 104%-ға өсті.
«Мұнда негізінен бактриан түйелері өсіріледі. Кеңес заманында, 1970 жылдан 1991 жылға дейін тұқымды жетілдіру үшін Қызылорда облысына Астрахан облысынан (РФ) қалмақ түйелері —бура әкелінді. 20 жылдық селекциялық жұмыстың нәтижесінде күшті тұқым өсірілді. Ол негізінен етке барады. Түйе майы адам ағзасына көптеген пайда әкеледі, ол етке қарағанда қымбатырақ. Көрпелер тігілетін бактрианның жүні сұранысқа ие», — дейді Қызылорда облысы Ауыл шаруашылығы басқармасының мал шаруашылығын дамыту бөлімінің басшысы Дәулет Әбдірасұлов.
Тақырып бойынша оқу: Бура түйелерінің қалмақ тұқымы
Селекциялық жұмыс бүгінгі күнге дейін жалғасуда. Ғалымдар фермерлермен бірге ет және сүт бағытындағы «Ақбасты-29» бактриандарының жаңа желісін шығарды.
Жамбыл облысының табиғи жағдайлары түйе шаруашылығымен айналысуға барынша қолайлы. Алайда, басқа аймақтармен салыстырғанда, мұнда түйелердің салыстырмалы түрде аз саны өсіріледі — 8,2 мыңнан сәл астам бас. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы басқармасында атап өтілгендей, жыл сайын мал саны артып келеді және алдыңғысымен салыстырғанда түйелер саны 9,7%-ға артты.
«Шаруа қожалықтарында 5,2 мыңға жуық түйе өсіріледі, ал қалғандары жеке қосалқы шаруашылықтарда тіркелген. Мойынқұм, Сарысу және Талас аудандарында түйе шаруашылығын дамытудың жақсы мүмкіндіктері олардың аумақтық орналасуына байланысты — Мойынқұм және Бетпақдала шөлдерінде байқалады. Климаттық жағдайларға байланысты ауыл шаруашылығы жоқ, бірақ жайылымдық жерлер көп, бұл түйелерді ұстауға өте ыңғайлы», — деп атап өтті Жамбыл облысы Ауыл шаруашылығы басқармасының мал шаруашылығы бөлімінің басшысы Сражадин Сүлейменов.
Атырау облысында түйелердің ең аз саны — 5,9 мың бас бар. Оларды өсірумен 71 шаруа қожалығы айналысады.
Ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметінше, фермерлер екі өршектіден тек «тірі» сүт алады. Өңірде шұбатты құрғақ сүт өніміне өңдеумен айналыспайды, ет өнімдерін өндірмейді және экспортқа шықпайды.
Маңғыстау облысында түйелердің басым көпшілігі тіркелген — 91,3 мыңнан астам бас. Осы ауылшаруашылық жануарларының жалпы санының 30%-ы дәл осы аймаққа тиесілі.
«Атамекен» ҰКП Маңғыстау облыстық филиалының мәліметінше, Маңғыстау ауданында 28 мыңға жуық бас өсіріледі, сәл аз - шамамен 26,5 мың бас - Бейнеу ауданында және Қарақия ауданында 16,5 мыңнан астам бас. Қалған елді мекендерде олардың саны 214-тен 8,6 мың басқа дейін жетеді.
Маңғыстау облысының фермерлері түйе шаруашылығына, шұбат өндірісіне несие алады, аналық мал басына арналған жем-шөп шығындарының құнын арзандатуға субсидия алады.
Сонымен қатар, өңірде Маңғыстау ғана емес, Қазақстанның басқа да облыстарының АӨК саласы алдында тұрған мәселелер де атап өтіледі.
«Асыл тұқымды түйелерді сатып алу шығындарын азайту үшін бір мал басына кемінде 300 мың теңгеге субсидиялау мүмкіндігін қарастыру қажет. Түйе шаруашылығындағы селекциялық жұмысты субсидиялау мүмкіндігін қарастыру. Түйе өсіру шығындарын азайту үшін түйе етін өндіруді бір килограмына 300 теңгеге дейін субсидиялау мүмкіндігін қарастыру. Түйе сүтін өндіру мен өңдеудің өзіндік құнын төмендету мақсатында өндірілген түйе сүтінің килограммына 300 теңгеге дейін субсидиялау мүмкіндігін қарастыру», — деп атап өтті Маңғыстау облысы «Атамекен» ҰКП филиалында.
Естеріңізге сала кетейік, қазіргі уақытта субсидиялау ережелері бар, олар бойынша түйелерді сатып алу 1 бас үшін 100 мың теңге мөлшерлемесі бойынша субсидияланады. Сонымен қатар, өңірлердің ерекшеліктері мен мамандануын ескере отырып, түйе сүтін өндіруді және өңдеуді арзандату үшін жергілікті бюджеттен 1 кг сүтке 55 теңгеден субсидия төленеді.
© Самал Ахметова, baibolsyn.kz, 2024 ж.
