Күтімі қарапайым, жоғары сапалы ет, ең бастысы сапалы жүн, цигай қой тұқымы бүгінде фермерлерге мүлдем қажет емес болып шықты. Шаруалар қозыларды сата алмайтындығына шағымданады, ал қоймалардағы ересек қойлардың жүні жылдар бойы жатыр.
20 ғасырдың ортасында Қазақстанда цигай тұқымы арнайы өсіріліп, жекелеген қазақ типі шығарылды. Сол кезде жергілікті ғылыми қызметкерлерді тартқан Мәскеу ғалымдары селекциялық жұмыстармен айналысты. Селекциялық жұмыстармен айналысқандардың арасында ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты Қуаныш Есенғалиев те болды. Бүгінде ол осы тұқымның бірнеше сарапшыларының бірі.
Ғалым өзі де «кілем» деп аталатын Ақтөбе тұқымының түрін өсірді — бұл қойлардың жүні кілем тоқу өндірісіне басқаларға қарағанда жақсы.
Бірақ егер кеңес заманында биязы жүнді және жартылай биязы жүнді тұқымдарға ерекше назар аударылса, бүгінде Қазақстанда жүн сатылмайды.
«Сол жылдары асыл тұқымды зауыттар 200 мыңға жуық цигай тұқымын өсірді. Елде фабрикалар, мата комбинаттары жұмыс істеді, онда жүн өңделіп, одан киім тігілді. Ақтөбе облысында жүннің барлық түрлерін қабылдайтын зауыт болды, соңғы жылдары ол жұмыс істемейді. Біраз уақыттан бері фермерлер цигай жүнін және басқа да жүнді тұқымдарды экспорттауға тырысты. Алайда, мұнда да өз қиындықтары пайда болды. Жүнді сату мәселесін біз Қой шаруашылығы ҒЗИ-дағы ғылыми кеңесте бірнеше рет талқыладық, барлық инстанцияларға жүгіндік. Алайда, ол әлі өз шешімін таппады», — деді Қуаныш Есенғалиев.
Жүнді өткізу мәселесін республикалық қой шаруашылығы палатасының атқарушы директоры Қайырлы Омашев растайды. Ол сондай-ақ бұл мәселе тіпті Ауыл шаруашылығы министрлігінде де көтерілгенін хабарлады. Алайда әзірге шенеуніктерден жауап жоқ.
Тақырып бойынша оқу: Қазақ фермерлері Араб Әмірліктеріне қой етін қалай жеткізе алады
«Палатаға биязы жүнді қой өсірумен айналысатын фермерлер жүгінеді. Олар ет комбинатына мал сататындарын және құйрықты қой ұстаумен айналысуға ниетті екендіктерін айтады. Биязы жүнді және жартылай биязы жүнді қойлардың жүнін сату мәселесі Қазақстанда өзекті. Мұның себебі тұтынушылардың жүннен арзан жасанды материал мен мақтаға деген сұранысы болды. Сонымен қатар жүн ыстыққа төзімділігімен ерекшеленеді, одан жасалған бұйымдар анағұрлым мықты, және, сайып келгенде, бұл экологиялық таза өнім», — деп есептейді Қайырлы Омашев.
Экспорт мәселесіне қайта оралсақ, спикер жүнді сата алатын фермерлер оны 80% жағдайда Қытайға сататынын айтты. Қазақстанда жүнді қайта өңдеу және дайын бұйымдарды шығару бойынша азғана кәсіпорыні жұмыс істейді.
«2019 жылға дейін мемлекет қой өсірушілерді жүн өндіруге субсидиялармен қолдады. Кейін Қазақстанда ДСҰ талаптары бойынша тауарлық-спецификалық субсидиялар жойылатынын айтып, субсидиялар беруді тоқтатты. Сол сәттен бастап биязы жүнді және жартылай биязы жүнді қой шаруашылығын қолдау баяулады. Әрине, жүнге субсидиялар қайтарылған жағдайда, фермерлер цигай тұқымының азайып бара жатқан санын жандандыра алды. Өйткені, жүн де өнім болып табылады және ол сұранысқа ие болуы мүмкін», — дейді Қайырлы Омашев.
Бүгінде елімізде республикалық қой шаруашылығы палатасының деректері бойынша 8 мыңға жуық цигай тұқымы қалды.
Олар негізінен үш ірі асыл тұқымды шаруашылықта өсіріледі, олардың бірі — Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданындағы «Құмжарған» ЖШС.
Тақырып бойынша оқу: Цигай қой тұқымы (Tsigai breed)
Құрылтайшы Серік Шангутовтың айтуынша, «Құмжарған» ЖШС-де 5 мың бас цигай қойлары бар, олардың тағдыры күмәнді.
«Қозыларды сатуда қиындықтар бар, өйткені ешкім цигай қойларын өсіргісі келмейді. Бірақ жүннің сатылымы одан да нашар, бірақ оның сапасы, сондай-ақ ет өнімдерінің сапасы жоғары. Цигай қойларының еті дәмді, ал жүн - бұл тұқымның басты ерекшелігі. Біз бұл жүнді 6 жылдан бері сата алмай жүрміз. Мен көптеген жылдар бойы цигай қойларын өсірумен айналыстым, енді бағытты өзгерту туралы ойланып жүрмін. Егер субсидиялау жаңартылмаса, онда бір ғана жол қалады — қойларды ет комбинатына тапсыру», - деді Серік Шангутов.
Осылайша, жүнді сату мәселесі жүнді қойлар санының азаюына және елдегі цигай тұқымының жоғалу қаупіне әкеледі.
© Самал Ахметова, baibolsyn.kz, 2024 ж.
