Қазақстанда ауыл шаруашылығы санағы 2024 жылдың тамыз айында басталады. Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша 2025 жылы Қазақстанда қалалар мен ауылдардағы ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының, шаруа, фермер, жеке қосалқы шаруашылықтардың, сондай-ақ бау-бақша және саяжай кооперативтерінің толық санағы жүргізіледі. Алдағы санақ туралы толығырақ - кезеңдері, мерзімі және соңғы санақтың нәтижелері туралы Baibolsyn.kz дайындаған материалдан оқыңыздар.
БҰҰ ФАО-ның ұсынысы бойынша аграрлық сектордың жағдайы туралы нақты ақпарат алып отыру үшін ауыл шаруашылығы санағы әр 5-10 жыл сайын жүргізілуі керек. Қазақстанда алғашқы ұлттық санақ 2006-2007 жылдары өтті.
Қалаларда нысаналы объектілерді анықтау үшін саяжай учаскелері мен жеке қосалқы шаруашылықтарды алдын ала аралап шығады. Тексерудің есептік күні (санақтың немесе шоттың бір сәттік күні), егіс алқаптары 2025 жылғы егінге бөлінген алқаптарды ескере отырып айқындалатын болады.
Санақта ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру, жылжымайтын мүліктің бірыңғай мемлекеттік кадастры (МББМ), ауыл шаруашылығы техникасының мемлекеттік тіркелімі (МБТМ) және субсидиялау жөніндегі бірыңғай мемлекеттік ақпараттық жүйе (МБАЖ) сияқты жүйелердің әкімшілік деректері пайдаланылатын болады.
2024 жылғы қаңтарда Ұлттық статистика бюросында 2025 жылы ҚР Ұлттық ауыл шаруашылығы санағын өткізу жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді. Ұлттық санақ үшін бюджет құны әлі аталмаған.
2024 жылға жоспарланған кезеңдер:
Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер, шаруа және фермер қожалықтары, ЖК, жеке қосалқы шаруашылықтар арасында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізу жөніндегі медиа жоспарды іске асыру 2024 жылдың бірінші тоқсанынан 2025 жылдың төртінші тоқсанына дейін жүргізілетін болады. Осы кезеңде планшеттер, автомобильдер және басқа да тауарлар мен қызметтерді сатып алу жоспарлануда.
Сондай-ақ 2024 жылдың бірінші тоқсанында ауыл шаруашылығы министрлігінің және 2025 жылғы ұлттық ауыл шаруашылығы санағына қатысатын басқа да мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің дайындығына талдау жүргізілетін болады. 2024 жылдың бірінші тоқсанынан екінші тоқсанына дейін бау-бақша және саяжай бірлестіктерінің (жай серіктестіктер, кооперативтер және т.б.) тізімі құрылады.
Тағы қандай шаралар жоспарлануда?
● әділетте тіркелген бірлестіктерді өзектендіру жүргізіледі;
● есепке алынбаған бірлестіктерді анықтау (әділетте тіркелмеген);
● бірлестіктің атауын, мекенжайын, кадастрлық нөмірін және бірлестікке кіретін жер учаскесі иесінің аты-жөнін және оның ауданын көрсете отырып, бірлестіктердің нақтыланған тізімдері жасалады.
Одан кейін әкімшілік-аумақтық бірліктердің тізбесі мен шекараларын, көшелердің атауын, АЖ-дағы үйлердің нөмірленуін өзектендіру және нақтылау бойынша іс-шаралар өткізілетін болады. 2024 жылдың үшінші тоқсанында бюджеттен бөлінген қаражат шегінде санақ кезеңі басталады. Осыдан кейін ресми статистиканы қалыптастыру үшін "э-Статистика" интеграцияланған ақпараттық жүйесін дамыту кезеңі жүргізіледі.
Келесі кезеңде ақпараттық Мемлекеттік жүйелерді пысықтау (жоғарыда көрсетілген БМЖК, БМЖК, МБЖТ және т.б.), содан кейін картографиялық материалдарды цифрландырылған түрде, сондай-ақ ұлттық ауыл шаруашылығы санағын жүргізу кезеңінде бастапқы статистикалық деректерді верификациялау үшін ғарыштық мониторинг деректерін (егіс алқаптары) дайындау және ұсыну көрсетіледі. Келесі кезеңде картографиялық материалдар бекітіліп, Ұлттық статистика Бюросына енгізіледі.
Содан кейін статистикалық нысандар мен картографиялық материалдарды көбейту, содан кейін санақты үйрету бойынша персоналды іріктеу және жалдау, сұхбаттасу үшін персоналды жалдау кезеңі болады. Сонымен 2025 жылдың 2-3 тоқсанында қала мен ауыл тұрғындарының ауылшаруашылық санағы бойынша нақтылау тізімдері жасалады; кейін шаруашылықтарда онлайн-сауалнамалар, кестелер мен статистикалық жарияланымдарды құра отырып, деректерді өңдеу және соңғы рет бақылау жүргізіледі.
Қазақстандағы алғашқы ұлттық ауыл шаруашылығы санағы екі үлкен кезеңде өткізілді: 2006 жылы өсімдік шаруашылығы бойынша және 2007 жылы мал шаруашылығы саласы бойынша. Ауыл шаруашылығы санағының нәтижесінде аграрлық саланың жай-күйінің егжей-тегжейлі және объективті бейнесі, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер және олардың аграрлық және жер реформаларын жүргізуге байланысты әлеуеті туралы толық деректер алынды.
● Бірінші кезең (2006 жылдың 10 тамызынан 4 қыркүйегіне дейін) – өсімдік шаруашылығының көрсеткіштерін зерттеді:
- жер алаңы;
- ауыл шаруашылығы дақылдарының жалпы егіс алаңы және олардың сорттық құрамы;
- жеміс-жидек екпелерінің және жүзімдіктердің түрлері, сорттары және олардың жас құрамы бойынша алаңдары;
- минералды және органикалық тыңайтқыштарды қолдану.
I кезеңдегі санақтың бір сәттік күні - 2006 жылдың 1 тамызы.
● Екінші кезең 2007 жылдың 14 қаңтары мен 8 ақпаны аралығында өтті. Мал шаруашылығы көрсеткіштері зерттелді:
- ауыл шаруашылығы жануарлары мен құстарының түрлері, жыныстық жас топтары бойынша саны және олардың тұқымдық құрамы;
- ауыл шаруашылығы жануарлары мен құстарды ұстауға арналған өндірістік ауыл шаруашылығы құрылыстарының болуы;
- астық, картоп және т. б. үшін қоймалардың болуы және пайдаланылуы;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бойынша шағын цехтардың болуы;
- ауыл шаруашылығы техникасының, жабдықтар мен жүк автомобильдерінің және жөндеу шеберханаларының болуы мен жай-күйі;
- сондай-ақ ауыл шаруашылығы саласында қызмет көрсетумен айналысатын субъектілер (ветеринариядан басқа) саналды;
II кезеңдегі санақтың бір сәттік күні – 2007 жылдың 1 қаңтары.
● негізгі және негізгі емес қызмет түрімен ауыл шаруашылығы өндірісімен айналысатын заңды тұлғалар;
● ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен және сақтаумен, ауыл шаруашылығы саласында қызметтер көрсетумен айналысатын кәсіпорындар (ветеринариялықтан басқа);
● шаруа (фермер) қожалықтары;
● ауылдық және қалалық жерлерде үй шаруашылықтары; саяжай учаскелерінің иелері болды.
● жер және егіс алқаптары;
● ауыл шаруашылығы жануарлары мен құстарының саны;
● ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтары;
● мал шаруашылығы кешендері мен құс фабрикалары;
● ауыл шаруашылығы жануарлары мен құстарын ұстауға арналған өндірістік ғимараттар мен үй-жайлар;
● ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға арналған құрылыстар;
● жөндеу шеберханалары мен гараждар;
● ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бойынша шағын цехтар.
2006-2007 жылдардағы санақ жүргізуге 40 мың санақ кадрлары – статистиктер, нұсқаушылар, интервьюерлер, деректерді енгізу жөніндегі операторлар тартылды.
© Шолпан Шамшит, baibolsyn.kz, 2024 г.
