Қазақстанның фермерлік шаруашылықтарында биогаз станцияларын орнатудың алғашқы әрекеттері 14 жыл бұрын болғанына қарамастан, әзірге жаңартылатын энергия көзінің (ЖЭК) бұл бағыты еліміздің фермерлерінің назарынан тыс қалып отыр.
Сонымен қатар, қазақ ғалымдары үмітін үзбейді және өз жобаларымен жұмыс істеуді жалғастыруда. Сонымен бірге олар биогаз қондырғылары мен станцияларының пайдасы туралы қайталаудан жалықпайды.
Биогазға арналған алғашқы модульдерді ғалым Салауат Дауылбаев пен жобалаушы Қуаныш Балбеков 2016 жылы ойлап тауып, орнатты. Газ өндіруге арналған алғашқы қондырғы ғалымның туған қаласы — Шымкентте пайда болды. Біраз уақыттан кейін өнертапқыштар Алматы және Ақмола облыстарындағы ауылдарды «көңнен тазартуға» шешім қабылдады.
Биогаз қондырғысының шикізаты - бұл ірі қара малдың қалдықтары ғана емес, сонымен қатар құстың нәжісі мен қатты ашыған көкөністер мен жемістер.
«Басқа елдердегі осы биомассадан ұзақ уақыт бойы электр, жылу энергиясы, газ және өсімдік шаруашылығына арналған био тыңайтқыш алынады. Бұл әсіресе 500 бас малы бар шаруашылықтарда пайдалы. Ірі аграрлық кәсіпорындар ауыл шаруашылығы жануарларының қалдықтарын отын түрінде пайдалана алады және осылайша электр және жылу сатып алуға жұмсалған қаражатты үнемдеуге мүмкіндік туады. Бұл тұйық цикл болып шығады», — дейді Қуаныш Балбеков.
Дегенмен, жобалаушының айтуынша, биогаз идеясы әлі фермерлердің қызығушылығын тудырған жоқ. Өнертапқыштар тіпті үш аймақта эксперименттік қондырғылар салды, бірақ олардың кешендері жұмыс істейтінін немесе жұмыс істемейтінін өздері білмейді. Себебі биогаз станциясын толық пайдалану үшін оқытылған қызметкерлер қажет.
«Біз кәсіпорын басшылары мен фермерлерге кешен салуды, іске қосуды және қызметкерлерді оқытуды ұсынамыз. Болашақта фермерлер кешенді өздері басқара алады. Алайда, әзірге тілек білдірушілер жоқ», — деді Қуаныш Балбеков.
Қуаныш Балбеков түрік аграрийлерін отандастарына үлгі етеді. Түркияда оның әріптесі Салауат Дауылбаев биогаз кешендерінің қалай жұмыс істейтінін және ірі кәсіпорындарға атмосфераға зиянды шығарындыларды азайтуға көмектесетінін көрді. Сонымен қатар, шетелдік әріптестер бүгін де Салауат Дауылбаев пен Қуаныш Балбековке түрік фермерлері үшін жобаны іске асыруға көмек көрсетуде.
«Түркияда ірі қара мал санының көптігіне байланысты биогаз станцияларына қажеттілік бар, малдың саны шамамен 20 млн. Салыстыру үшін, Қазақстанда ірі қара малдың саны 10 млн бастан аспайды. Сонымен қатар, олардың барлық уақытта қораларда, ал бізде — жайылымдарда малдарының болуы да үлкен рөл атқарады», — дейді Қуаныш Балбеков.
Бірақ ауыл шаруашылығы жануарларын ұстау жағдайларына байланысты ғана емес, қазақстандық фермерлер де қызығушылық танытпайды. Қуаныш Балбековтың пікірінше, жалпы алғанда, жаңартылатын энергия көздері еліміздегі пайдалы қазбалардың үлкен қорына байланысты баяу дамуда.
Біздің тілшіміздің республикада жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК) қалай дамитыны туралы сұрағына Энергетика министрлігінде аз ғана ақпарат берілді.
«ЖЭК дамуын мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы жүйесі заңнамада 2009 жылдан бастап бекітілген. Жалпы, ЖЭК-ті дамыту бойынша жүйелі шаралар қабылдауға бағытталған мемлекеттік саясатты белсенді жүргізудің арқасында республикада белгіленген қуаты 2 903,7 МВт болатын 148 ЖЭК объектісі (100 кВт-тан жоғары) жұмыс істеп тұрғанын атап өтуге болады: ● қуаттылығы – 1 409,55 МВт жел электр станцияларының 59 объектісі; ● қуаттылығы – 1 222,61 МВт күн электр станцияларының 46 объектісі; ● қуаттылығы – 269,785 МВт болатын 40 гидроэлектростанция нысаны; ● қуаттылығы 1,77 МВт болатын биогаз электр станцияларының 3 объектісі», — деп хабарлады Энергетика министрлігінің баспасөз қызметі.
Осылайша, министрліктің мәліметінше, Қазақстанда тек үш ірі биогаз кешені бар.
Олардың бірі Қостанай облысында орналасқан — қуаттылығы 0,35 МВт БиоЭС орналасқан «Караман-К» ЖШС. Кәсіпорындағы Станция 2011 жылы орнатылып, Қазақстанда бірінші болды, бұл туралы «Наша газета» өңірлік порталы хабарлаған болатын.
Құны 2 млн доллар болатын жоба украиналық әзірлеушілердің көмегімен жүзеге асырылды, оларға қостанайлық фермерлер тәжірибе алу үшін барды. Дегенмен, көп ұзамай станция бюрократиялық кідірістерге байланысты жұмысын тоқтатты. Ол өз жұмысын тек 2015 жылы қайта бастады.
Екінші кешен 2020 жылы Шымкентте — «Су ресурстары — Маркетинг» ЖШС кәсіпорнында ашылды. Мұнда қуаттылығы 0,35 МВт БиоЭС кәріз тазарту құрылыстарына орнатылған.
«Кешен өзінің энергия шығындарын жабады, ал «Айдро процесс» технологиясы жағымсыз иістен және 80% қалдық шөгінділерден арылуға мүмкіндік берді. Тазартылған ағынды сулар техникалық дақылдарды суару үшін фермаларға кетеді», — деп түсіндірді компанияда.
«Шу қаласы ағынды суларды тазарту қондырғыларының жанында орналасқандықтан, тұрғындар үшін үлкен мәселе жағымсыз иіс болды. Сонымен қатар, экологияға да зиян келтірілді. Биогаз электр станциясының орнатылуымен қала тұрғындары таза ауамен дем ала бастады. Ол біз үшін нағыз құтқарушы болды», — деді «Ауыз су - Шу» КМК директоры Асқар Наурызбаев.
Энергетика министрлігінің тізімінде тұрған үшінші кәсіпорын Қарағанды облысындағы «Агрофирма Курма» ЖШС болды, онда қуаты 1,07 МВт БиоЭС орнатылды.
E²nergy сайтында құс фабрикасы директорының қазіргі орынбасары Юрий Кузьмин бұл жоба 2018 жылы Украинадан жеткізушілердің көмегімен жүзеге асырылғанын айтты.
«Тәулігіне станция құстың нәжісі мен судан дайындалған ылғалдылығы 80%-дан аспайтын 260 м3 субстратты тұтынады. Электр энергиясының орташа тәуліктік өндірісі – сағатына 6-10 мың кВт немесе айына шамамен 250 киловатт-сағат», — деді Юрий Кузьмин журналистерге.
Шағын шаруа қожалықтарына келетін болсақ, олардың арасында негізінен Қытай өндірісінде биогаз қондырғыларын орнататындар бар. Алайда, мұндай шаруалар аз.
Неліктен қазақстандық аграрийлер басқа елдер құмар жаңа технологиялардың мағынасын көрмейді? Жалпы республикада жаңартылатын энергия көздері онша дамымағандықтан әбден мүмкін. Өйткені, бізді әлі де пайдалы қазбалардың бай кен орындары құтқарады. Бірақ олар да аяқталуға бейім.
© Самал Ахметова, baibolsyn.kz, 2024 ж.
