БҰҰ Азық-түлік және ауылшаруашылық ұйымының (ФАО) мәліметтері бойынша, ешкілер әлемнің 170 елінде өсіріледі және жалпы саны 1 миллиардтан асады. Жыл сайын ешкілердің саны орта есеппен 6 миллион басқа, негізінен сүт және ет тұқымдарына байланысты артады. Соңғы 10 жылда әлемде ешкі өсіру қарқынды дамып келеді, бірақ Қазақстанда бұл бағыт әлі қарқынды дамымаған. Үлкен нарық пен төмен бәсекелестік қазіргі уақытта ешкі бизнесін тартымды етеді. Қазақстанда сала қалай дамып келеді және қандай артықшылығы бар — әрі қарай материалда.
2024 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша ешкілердің саны өткен жылдың сәйкес кезеңіндегі 2,3 млн басқа қарағанда 2,1 млн басты құрады. Ешкілердің ең көп саны — 1,35 млн бас жеке қосалқы шаруашылықтарында (ЖҚШ) ұсталады. Бірақ бір жыл ішінде бұл көрсеткіш 12%-ға төмендеді. Бұл ретте шаруа немесе фермер қожалықтарындағы ешкілердің саны 760 мың басты (+3%), ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында — небәрі 25,9 мың басты (13,8%) құрады.
Ешкі саны бойынша Қазақстанның Үздік облыстары:
● Түркістан — 222,2 мың бас;
● Жетісу — 217,1 мың бас;
● Батыс Қазақстан — 198,7 мың бас;
● Жамбыл — 185,9 мың бас;
● Ақтөбе — 170,9 мың бас.
Айта кету керек, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында ешкілердің ең көп саны Павлодар облысында — 6 мыңға жуық және Түркістан облысында — 4 мыңға жуық.
«Қазақстанда ешкі шаруашылығымен айналысқысы келетіндердің саны көп, іске асыру тұрғысынан мүмкіндіктер бар: мұнда ешкі сүтінен және жалпы ешкі шаруашылығы өнімдерінен өнім өндірудің құны жоғары емес», — деп атап өтті «Зеренда» асыл тұқымды шаруашылығының басшысы Азамат Тұрмағамбетов.
Шағын мал шаруашылығын құру үшін ешкілер өте қолайлы, дейді «Тамаша» фермасының негізін қалаушы Светлана Карабанова. Оның ешкі фермасы 2020 жылы Солтүстік Қазақстан облысында, Петропавл маңындағы Булаево қаласында ашылды. Светлана Қарабанова сиыр фермасын құру бюджетін есептей отырып, «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасының шарттарын алдын ала зерттеді. Бірақ соңында ешкінің тиімдірек екенін түсінді.
Жұмыс істеп тұрған фермаларға барып, ол заанен тұқымын таңдады. Бұл ешкінің ерекшелігі – олар Нидерландыда ірімшікке жарамды сүт алу үшін арнайы өсірілді. Қазір ферманың мал басы шамамен 100 басты құрайды, оны 200-ге дейін жеткізу жоспарлануда.
Ешкілерге арналған азықтың негізі – шөп, арпа сабаны, арпа, сұлы. Сиырлардан айырмашылығы, ешкілерге шырынды жем қажет емес. Шөптер, сұлы және арпа гербицидтер мен басқа агрохимияны қолданбай өсіріледі. Жоғары өнімді ешкілерді азықтандыру үшін премикстер қолданылады.
Жақсы азықтанудың арқасында рекордтық ешкілер күніне 6 литрге дейін сүт береді. Орташа алғанда — күніне 3,5 литр. Сүттің ерекше дәмі жоқ және сүзбеден қатты ірімшікке дейін өнімдердің кең желісін өндіру үшін қолданылады. «Тамашада» 36 өнім түрі өндіріледі. Олардың басым бөлігі Петропавлда сатылады, сондай-ақ Қазақстанның басқа қалаларынан және көрші Ресейден өтінімдер келіп түседі.
«Зеренда» асыл тұқымды шаруашылығы - бүгінгі таңда ешкі өсірумен айналысатын Қазақстанның ірі шаруашылықтарының бірі. «Зеренда» қазіргі уақытта сүтті ешкі өсіруге бағытталған.
Қазір шаруашылықта 1000-нан астам бас бар. Бір ешкі шамамен 1000 еуро тұрады. Осылайша, шаруашылық мал басының құны 1 млн еуроға бағаланады. Негізінен заанен және альпі ешкілері бар.
«Бұл тұқымдар бүкіл әлемдегі өнеркәсіптік фермаларда кең таралған. Ешкілер майдың орташа мөлшері мен ақуыздың орташа мөлшерімен номиналды көлемде көп сүт береді. Бұл сүт өнімдерінің бүкіл желісін өндіруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бұл ешкілер өте жақсы өсіріледі, өнеркәсіптік жағдайда өсіруге жақсы төзеді», — деп түсіндірді шаруашылық басшысы Азамат Тұрмағамбетов.
Бүгінгі таңда шаруашылық құрылымына бірнеше нысандар кіреді. Бұл жануарлардың негізгі қорын ұстайтын ферма, оның жанында сауу залы мен сүт зауыты бар. Карантиндік алаң бар, ет сою цехы да дайын.
«Қазақстанның ешкі өсіру бизнесінде бәсекелестік мәселесі жоқ, өйткені нарықтағы сұраныс өндірілетін өнім көлемінен әлдеқайда жоғары. Ешкі фермалары әлі де бар, бірақ олар бәсекелестер емес, олар біздің жолдастарымыз, әріптестеріміз, біз олармен жұмыс істейміз. Бір жоба, шын мәнінде, бізден басталды. Адамдар қызығушылық танытты, біз оларға бәрін көрсеттік және кеңес бердік, іс жүзінде біздің ферма сияқты тағы біреуі пайда болды», — деп нақтылады Азамат Тұрмағамбетов.
Ешкі өсірудің шағын және үлкен бизнесі де тиімді және үнемді болуы мүмкін. Бірақ статистика ешкілердің, негізінен, жеке шаруашылықтардың өсірілетіндігін растайды, ал фермалар көп емес.
© Марина Коб, baibolsyn.kz, 2024 ж.
