Етті бағыттағы малды өсірумен айналысатын шаруашылықтардың мақсаты жыл сайын бұзау алу болып табылады. Кәсіпорынның жетістігі маңызды кезеңді — тууды немесе төлдеуді қамтитын өндірістік циклды ұйымдастыруға тікелей байланысты. Бұл мақалада фермада осы процесті ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы 25 жылдық тәжірибесі бар сарапшы, ветеринар Александр Суминовпен сөйлесетін боламыз.
Төлдеу - жас жануарлардың қауіпсіздігі мен болашақ өнімділігіне әсер ететін жауапты кезең. Етті мал шаруашылығы сиырлардың төлдеуіне 2-2,5 ай қалғанда маусымдық төлдеуді ұйымдастыруды қажет етеді.
Бұл:
Төлдеу маусымын таңдау табиғи-климаттық жағдайларға, жайылымдардың өнімділігіне және жем-шөп базасының болуына байланысты. Қазақстанның басым бөлігінде төлдеуді қысқы кезеңде өткізген жөн. Дәл осы уақытта көбінесе өміршең және дені сау бұзаулар туады. Бұған сиырлардың жайылым маусымынан кейін қандай да бір макро және микроэлементтер бойынша дәрумендер мен минералдардың жетіспеушілігі болмайтын қалыпты зат алмасуы ықпал етеді.
Сонымен қатар, бұзауларды өсіру және ұстау процесінде оларды ірі және құнарландырылған жеммен қоректендіреді. Бұл бұзаулардың асқазан-ішек жолдарының дәрумендер мен минералдарға бай көктемгі өсімдіктерді тұтынуға жеткілікті түрде дамуына ықпал етеді. Сонымен қатар қыста сиырлардың сүт өнімділігінің артуы жас жануарлардың қарқынды өсуіне және дамуына әсерін тигізеді.
Сиырлардың жайылымдық кезең басталғанға дейін, бұзауларды енесінен айырғаннан кейін салмақ қосуға және зат алмасуды қалпына келтіруге уақыты бар екенін ескеру маңызды. Олар болашақта дені сау төлдерді бере алатын өте өнімді сиырларға айналады.
Әрине, көктемгі, жазғы және күзгі төлдеу уақыттарының да болуы заңды.
Қыс мезгілінде Қазақстанда төлдеуді өткізу үшін арнайы төлдейтін орындар — жеке торлары бар үй-жайлар қажет. Малды тудыру сияқты шаралар мойын қысқыштары бар арнайы жабдықталған қораларда жасалуы керек.
«Төлдеуді бастамас бұрын аналық малды төлдеу уақытының жеткенін білдіретін белгілеріне күнделікті тексеру қажет. Желіннің құйылуы және вульваның ісінуі төлдеудің жақындағанын білдіреді. Толғақ пен күшену сиырларда төлдеудің басталуының белгісі болуы мүмкін, бірақ нақты белгі — қынаптан амниотикалық қапшық пен сұйықтықтың шығуы», - деп түсіндіреді Александр Суминов.
Дайындық кезеңінде жатырдың бұлшық еттерінің толқын тәрізді жиырылуы пайда болады, олар толғақ деп аталады. Бұл жиырылулар ұрық пен ұрық суларына қысым жасайды, оларды жатыр мойнына қарай жылжытады және оның ашылуын қамтамасыз етеді. Осы қысымның әсерінен ұрық сулары бар қабықтың бір бөлігі қынапқа еніп, жарты шар тәрізді тербелмелі көпіршік түрінде сыртқа шыққанша жатыр мойны ашылады. Қысыммен қабықтар жарылып, ұрық суларының бір бөлігі сыртқа шығады. Сиырларда бұл кезең шамамен 6 сағатқа созылады.
Төлдеу кезеңінде сұйықтық ағымы бар ұрық жамбас каналына еніп, туу жолдарының тітіркенуін және күшенуге әкеліп соғатын іштің жиырылуын тудырады. Жатыр мен іштің жиырылуының күшеюінің әсерінен ұрық жатыр мойны мен қынап арқылы толығымен сыртқа қарай итеріледі. Осыдан кейін ұрықтың шығарылуы аяқталады және кіндік үзіледі. Бұл кезең 20 минуттан 3 сағатқа дейін созылады.
Төл дүниеге келгеннен кейін жолдасының шығу кезең болады, бұл кезде сиыр өз-өзіне келе бастайды. Содан кейін жатыр қайтадан жинала бастайды, бірақ іштің қатысуынсыз немесе қатты қысымсыз қатысуымен болады. Жатырдың жиырылуы ұрық жолдасы шыққанға дейін жалғасады. Бұл кезең 10 сағатқа дейін созылады. Ұрық және оның жолдасы шыққаннан кейінгі кезеңнен кейін туу аяқталды деп саналады.
«Етті мал шаруашылығында көбінесе туудың өздігінен болуы рұқсат етіледі. Бірақ кейде әр түрлі себептерге байланысты ұрықтың өздігінен шығуы мүмкін болмаған кезде патологиялық туу пайда болады. Сондықтан амниотикалық қапшықтың жарылып, одан сұйықтық ағып кеткеннен кейін, бірақ 40 минут ішінде төлшықпаса, тудыруға көшу керек деп саналады. Ол үшін білікті ветеринармен байланысқан дұрыс» — дейді сарапшы.
Жаңа туылған бұзауды сабанмен сүртіп, сиыр бұзауды жалауы үшін екеуін жеке боксқа орналастырады. Бұл оның жылынуына және жолдасының бөлінуіне ықпал етеді. Сонымен қатар инфекцияның алдын алу үшін кіндікті антисептикпен өңдеу жүргізіледі.
Алғашқы күндері «сиыр-бұзау» жүйесі қалыптасады. Бұл сиырдың төлін иісі арқылы тануына, ал бұзаудың анасын табуына ықпал жасайды.
Жеке бокста сиыр мен төлі 3-тен 5 күнге дейін болады. Бұзаудың өмірінің алғашқы сағаттарында уыздың алғашқы бөлігін емуі маңызды, өйткені бұл оның иммунитетін қалыптастырады. Осы уақытта сиырдың аналық инстинктісі де қалыптасады, ал бұзау енесін иіс арқылы табуды үйренеді.
Егер сиыр төлін қабылдамаса, оны бөлек қоршауда бұзау желініне жақындай алатындай етіп ұстап тұрады. Қажет болған жағдайда сиырды тыныштандыру үшін седативті дәрілер енгізіледі.
Сиырларды бұзауларымен оңаша ұстағаннан кейін оларды ортаға үйренуі үшін 30 басқа дейінгі ірі топтарға біріктіреді. Осыдан кейін барып сиырларды бұзауларымен бірге 110-115 басқа арналған үлкен топтарға біріктіреді және жем беретін астаулары бар жайылым алаңдарына орналастырады.
Мал жайылатын, азықтанатын алаңдар бір басына 25-30 м², ал үй-жайдың жалпы ауданы бір басына кемінде 3 м² болуы керек. Мұнда сиырлар төлдерімен жайылымға шыққанға дейін ұсталады.
Бұзауларды азыққтандыру үшін шөп, құнарландырылған жем және минералды қоспаларға арналған арнайы науалармен жабдықтайды. Сондай-ақ бұзауларға ыңғайлы болу үшін терең сабан төсейді.
Жаңа туған бұзаулар мен олардың аналарына күтім жасау - бұл табынның денсаулығы мен дамуын қамтамасыз ететін етті мал шаруашылығындағы маңызды кезең. Төлдеуді және кейінгі күтімді дұрыс ұйымдастыру малды сәтті өсіруді және жоғары өнімділікті қамтамасыз етеді.
Ірі қара малдың өндірістік және өмірлік циклдары туралы толығырақ Александр Суминов BaiBolsyn платформасындағы фермерлерге арналған EL BAYLYGY | БОГАТСТВО НАЦИИ оқыту курсында айтып береді.
Телеграмда курс тыңдаушыларының қатарына қосылыңыз. 300-ден астам қатысушы мен курстың дәріскерлері осында. Мұнда сіз өзіңізді қызықтыратын тақырып бойынша дәріскерлерге сұрақтар қоя аласыз: https://t.me/baylygy
Курсты телефоннан, жылдам көруге жасанды интеллект негізінде жасалған телеграм-бот көмектеседі. Бұл сіздің кез келген жерде қалтаңыздан табылатын курс және жеке көмекшіңіз: https://t.me/ELBAYLYGYBOT
Тақырып бойынша оқу:
