Қазақстандық ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің Қытайға тауар тасымалдаудағы шектеулер мен тыйымдар сияқты мәселеге тап болуы бірінші рет емес. Мәселе туралы тек аграрийлер ғана емес, мәжілісмендер де айтады. Олар теміржол арқылы экспорт пен импорттың кешігуін дәстүрлі деп атады және себептердің қатарында ұрлық пен парақорлықты да атап өтті.
Өткен жылдың күзінде туындаған жағдайды ескере отырып, бүгінде олар тұрақты сипатқа ие болады деп болжауға болады. Себебі қазақстандық экспорттаушылар өнімді шығаруға шектеу мен тыйым салуға бірнеше рет тап болады.
Өткен жылдың қыркүйек айында «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы астықтың қажеттілігі 3 млн тоннадан асатын болса, астықты экспортқа жеткізуді шамамен 1 млн тоннаға шектеді. Қазан айында кәсіпкерлер 2,5 млн тоннаға жоспар жариялады, бірақ ҚТЖ олар күтілетін көлемнен тағы да аз - шамамен 1 млн тонна жүкті қабылдады, бұл көлемді өзінің техникалық мүмкіндіктері мен өткізу қабілеттілігімен түсіндірді.
Өткен жылдың қараша айында ҚТЖ Қытайға жүктерді тасымалдауға тыйым салды, оны 2024 жылдың басында ауылшаруашылық өнімдерінің кейбір түрлерін қабылдауға ұзартты, бұл шекарадағы жүктерді түсіру мен өңдеудің кешігуімен түсіндірілді.
Экспорт мәселесі және тасымалдауға тыйым салу сол кезде парламентшілердің реакциясын тудырды. Сенатор Зәкіржан Күзиев жүк жөнелтушілер мен экспедиторларға өз өтінімдерін ҚТЖ үлестес компаниялары арқылы қайта ресімдеу ұсынылғанын хабарлады.
«Мұндай әрекеттер жосықсыз бәсекелестікке жағдай жасайды және Кәсіпкерлік кодексінің нормаларына қайшы келеді. ҚТЖ өз әрекеттерімен экспорттық транзиттік тасымалдарды жүзеге асырудың жолға қойылған технологиясын бұзады», — деп атап өтті депутаттық сауалында Зәкіржан Күзиев.
Мәжілісмен Руслан Берденов Ұлттық компаниядағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар мен ұрлықтарға назар аударды.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес қызметінің ақпараты бойынша соңғы 5 жылда ведомстволық бағынысты мекемелерде 136 қылмыстық іс тіркеліп, 52 адам сотталды. Пара алу фактісі 70%, ұрлық — 13% құрады. Қылмыс актіге қол қоюмен, жұмысқа қабылдаумен, вагондарды, жүк тепловоздарын ауыстырумен, берумен байланысты. Тиімсіз басқарудың салдарынан сала қатты тозған», — деп атап өтті депутаттық сауалында Руслан Берденов.
Жүк тасымалдау мәселесіне келетін болсақ, депутат Астық өңдеушілер одағына сілтеме жасай отырып, аграрийлер айына 2 млн тоннадан астам астық тасымалдауға дайын екенін, бірақ теміржол инфрақұрылымының өткізу қабілеті ең көп дегенде 1-2 млн тоннаны құрайтынын айтты.
«Нәтижесінде біз жылына 46,2 млн тоннадан астам мұнай мен мұнай өнімдерін экспорттайтын елдің геосаяси жағын пайдалана отырып, экспортты ұлғайта алмаймыз. ҚТЖ бүгінде біздің инфрақұрылымды бос вагон-цистерналармен қамтамасыз ете алмайды», — деп атап өтті мәжілісмен.
Экспорт мәселесі бүгінгі күнге дейін өзекті болып қала береді. Осы жылдың қыркүйек айында ҚТЖ Қытайға жүктерді жөнелтуге тыйым салуды қайта енгізгені туралы ақпарат пайда болды.
Контейнерлердегі барлық жүк Достық және Алтынкөл шекаралық станцияларында қалыптасқан дәстүр бойынша жинақталған.
Біз «ҚТЖ «ҰК» АҚ-ға сауал қойып, бізді қызықтырған сұрақтарға жауап алдық.
ҚТЖ баспасөз қызметі ұсынған ақпараттан Қытайға жүк тасымалдауға тыйым салу және соның салдарынан қазақстандық астықпен шекарада вагондардың жиналуы Мойынты-Ақтоғай-Достық учаскесінде екінші жол құрылысымен байланысты.
«Жоба учаскелердің өткізу қабілетін арттыру үшін және ҚХР бағытындағы тасымалдарға сұраныстың артуына байланысты іске асырылуда. Құрылыс кезеңінде осы учаскеде өткізу қабілеттілігінің төмендеуі байқалады, осыған байланысты аталған бағытта экспорттық жүктерді тиеу және ҚХР-дан импорттық жүктерді қабылдау бойынша шектеу шаралары кезең-кезеңімен қолданылады. Жағдайды қалыпқа келтіру кезінде конвенциялық тыйымдар жойылады», - деп түсіндірді ҚТЖ.
Неліктен ұлттық компанияда шектеулер болды деген сұраққа 2023 жылдың күзгі және қысқы кезеңдеріне арналған инфрақұрылымның техникалық мүмкіндіктерінде Сарыағаш-Келес, Түрксіб-Чалдовар, Елімай-Қарталы, Достық-Алашанькоу мемлекетаралық түйісу пункттері бойынша өткізу шектеулері болды деп жауап берді.
Ал экспорт пен транзитке тасымалдаудан бас тарту түріндегі кедергілерге, сол сенатор Зәкіржан Күзиев айтқан үлестес компаниялар арқылы өтінімдерді қайта ресімдеу ұсыныстарына келетін болсақ, компания «ҚТЖ» ҰК» АҚ қызметі бәсекелестікке кедергілер мен тең емес жағдайлар жасауға бағытталмағанын, Компания сапа мен мерзімдерді арттыру бойынша жұмыс істеп жатқанын айтты көрсетілетін қызметтер».
Сондай-ақ, баспасөз қызметі биылғы жылдың 8 айының қорытындысы бойынша астықты теміржол көлігімен тасымалдау көлемі шамамен 5,2 млн тоннаны құрағанын, оның 4 млн тоннасы экспортты құрағанын хабарлады.
«Негізгі экспорттық бағыттар - бұл Орталық Азия елдері, онда 2,5 млн тоннадан астам жөнелтілді, Қытайға шамамен 1,2 млн тонна жөнелтілді. Жыл сайын қазақстандық астық экспорты жоғары өсу қарқынын көрсетті, тек соңғы 3 жылда темір жол бойынша астық жүктерінің экспорты 6-дан 9 млн тоннаға дейін ұлғайды», - деп хабарлады «Қазақстан темір жолы» баспасөз қызметі.
Сонымен қатар, компания 2024 жылғы егін жинау кезінде ҚТЖ-да да, ел өңірлерінде де ҰКП өкілдерінің, жүк жөнелтушілердің және мемлекеттік органдар өкілдерінің қатысуымен жедел астық штабы мен топтары жұмыс істейтініне сендірді. Олар астықты Қазақстан ішінде және экспортқа тасымалдау процесін үйлестіреді.
ҚТЖ деректері бойынша қазақстандық астықтың экспорты 2024 жылдың 9 айында 4,8 млн тоннаны құрайды, бұл 2023 жылдың 9 айына қарағанда 31%-ға аз. Төмендеу дәстүрлі бағыттар бойынша байқалады, атап айтқанда Орталық Азия елдерінде 1 млн тоннадан астам.
«Баға саясаты ҚХР бағытына барынша баса назар аудара отырып, астық жүктерінің экспорттық нарығын қайта құрды. Өз кезегінде, Қытай бағыты Қытай жағындағы түсіру қуатымен шектеледі. Қытай бағытындағы тасымалдар квоталау және қытай тарапының кедендік баждары бойынша қиындықтарға қарамастан, өткен жылдың деңгейінде сақталып отыр. Астық тасығыштар мен контейнерлерде жөнелту жалғасуда, «Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы» ҰК» АҚ мен Қытай COFCO корпорациясы арасындағы келісімшарттар бойынша жабық вагондарда тасымалдау 2 еседен астам ұлғайды», - делінген Ұлттық компанияның хабарламасында.
Сонымен қатар, ҚТЖ Ақтау порты арқылы Иранға астық жөнелтудің өскенін атап өтті. Егер 8 айда 72 мың тонна тасымалданса, қыркүйек айында бұл көрсеткіш 125 мың тоннаға жетті. Қазан айында астық тасымалы қыркүйек жоспарына 300 мың тоннаға дейін ұлғайды.
Достық-Мойынты теміржол учаскесіндегі үлкен құрылысқа келетін болсақ, ол 2025 жылы «ҚТЖ» ҰК» АҚ баспасөз қызметінің хабарлауынша аяқталады, бұл ретте жекелеген учаскелер кезең-кезеңімен іске қосылатын болады.
«Қазақстандық экспорттаушыларды қолдау мақсатында, жөндеу-құрылыс жұмыстарына қарамастан, ҚТЖ осы бағыт бойынша жүктерді тасымалдауға сұранысты барынша қанағаттандыруға тырысады. Екінші жолдардың салынуына қарамастан, қазақстандық жүктердің Қытай бағытындағы экспортын ұлғайтуға болады», - деп сендірді ұлттық компанияда.
© Самал Ахметова, baibolsyn.kz, 2024 ж.
