Қазақстанның президенті Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа жолдауында арнайы комиссия мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығындағы ауыл шаруашылығы өнімдері туралы қосып жазылған мәліметті анықтағанын айтты. Бұл сандарға мемлекеттік субсидиялар бөлінгендіктен, ол кінәлілерді жауапқа тартуды тапсырды. Ауылшаруашылық өнімдері туралы қосып жазылған мәлімет қайдан пайда болады және мұның салдары қандай — әрі қарай материалда.
Ауыл шаруашылығы министрлігі бүгінде елімізде бар ауыл шаруашылығы өнімдерінің қорларын тексеруді жалғастыруда. Ресми статистикалық мәліметтермен сәйкессіздіктер анықталды. Енді қосымша есептен шығару жоспарлануда:
● астық — 2,5 млн тонна;
● картоп — 2 млн тоннаға дейін;
● пияз — 300 мың тоннадан астам;
Мал шаруашылығында 2 млн бас ІҚМ, 3,2 млн бас қой мен ешкі, сондай-ақ 3 млн тонна жоқ сүт есептен шығарылды. Вице-премьер Серік Жұманғариннің айтуынша, есептен шығарылған малдың негізгі үлесі жеке қосалқы шаруашылықтарға тиесілі.
Сонымен қатар, майлы дақылдарды өңдеушілердің Ұлттық қауымдастығы 2024 жылдың басында күнбағыс тұқымының нақты қалдықтарының ресми статистикаға сәйкессіздігі туралы хабарлады. Алшақтық орта есеппен 33% немесе шамамен 262 мың тоннаны құрады.
"Қазақстанда мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығындағы статистикалық деректерді бұрмалаудың көп жылдық тәжірибесі бар. Мысалы, ресми статистика деректері бойынша жыл сайын шамамен 6,5 млн тонна сүт өндіріледі, бұл ретте 180 кәсіпорында 2,1 млн тонна ғана өңделеді. Парадокс: сүттің мұндай көлемі болған кезде өңдеуге арналған шикізат жетіспейді. Сондықтан осы деректерді өзектендіру бойынша арнайы жұмыс тобы құрылды. Өсімдік шаруашылығында жұмыс жалғасуда. Тиісті көрсеткіштер ішкі нарықты реттеу бойынша жоспарлау мен шешім қабылдау сапасын жақсартуға мүмкіндік береді", - деп түсіндірді ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров.
Қазақстандағы статистика өндірістің барлық салаларында бұрмалануда. Бұл жағдайда дұрыс емес ақпараттың пайда болу себептері әртүрлі. Олардың бірі — субсидиялар.
Сонымен, бидайға гектарлық субсидия болған кезде кейбір фермерлер шенеуніктермен келісе отырып, құжаттарда олар өсіргеннен гөрі үлкен аумақтарды көрсетті. Нәтижесінде олар тек қағаз жүзінде болған өрістерге төлемдер алды. Бұл 2017 жылы ішкі тұтыну, өңдеу немесе экспорт үшін талап етілмеген 3 млн тонна бидайды анықтауға әкелді. Кейін олар оның шынымен жоқ екенін білді. Нәтижесінде бидайға субсидия алынып тасталды. Ал ол аймаққа байланысты гектарына 300-ден 500 теңгеге дейін болды. Бірақ қосып жазылған мәліметтің мәселесі шешілген жоқ, дегенмен сарапшылардың пікірінше, тіркеу көлемі екі есе 1,5 млн тоннаға дейін төмендеді.
Бүгінгі таңда фермерлер үшін егінді көбейтуге ынталандыру Ресейден астықтың контрабандалық импорты болып табылады.
Шекара маңындағы өңірлерде қазақстандық фермерлер қағаз бойынша алатын астық көлемін асыра бағалайды. Содан кейін олар арқылы контрабандистер ҚҚС төлемей Қазақстанға Ресейден әкелінетін астықты заңдастырады. Бұл бидай қағаз бойынша қазақстандық бола отырып, экспорттық баж және транзиттік теміржол тарифін төлемей-ақ одан әрі қайта экспортталуы мүмкін.
Бірақ сандарды көбейтудің себептері тек фермерлерде ғана болмауы мүмкін.
“Статистикада қосып жазылған мәліметтің пайда болуының себептерінің бірі – жергілікті атқарушы органдардың бір-бірімен жарысы. Екіншісі – олар ұсынылған мәліметтер негізінде әкімшілік тарапынан бағаланады. Егер бірдей сандарды көрсетсе, онда қарқын төмендейді, олар оған жол бере алмайды. Олар дамуды көрсету үшін бұралып жатыр", – деп атап өтті аграрлық азық-түлік нарықтары және ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу департаменті директорының орынбасары Шаймерден Ахметов.
Мемлекеттік органдар мен бизнеске агроөнеркәсіптік кешенде сенімді статистика қажет пе? Жауап қарапайым, қажет. Осылайша, Үкіметке ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру мен тұтынуды түсіну даму бағдарламаларын әзірлеу үшін негіз болуға тиіс. Статистика негізінде шикізат өндіруден бастап дайын өнім экспортына дейінгі барлық кластерді дамытудың кешенді жоспары құрылуы тиіс.
Мысалы, егер сандар бидайдың ішкі нарықтың қажеттілігінен үш есе көп өндірілетінін көрсетсе, онда аумақты кеңейтуді ынталандырудың қажеті жоқ, бірақ өнімділікті арттыруға, экспорттық дәліздерді кеңейтуге және терең өңдеуді қолдауға ынталандыру қажет. Сондай-ақ, астық үшін жұмыс істейтін салаларды дамыту қажет.
Бидай туралы қосып жазылған мәлімет іс жүзінде экспорттық стратегияны дұрыс бағаламауға әкеледі. Осыдан астықты және ауыл шаруашылығы өнімдерінің басқа түрлерін әкелуге немесе әкетуге шектеулер туындайды.
Сүт өнеркәсібіндегі тіркеуге қатысты жағдай ұқсас. Тіркеуге байланысты Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрлігі сүт өнімдерін өндіру үшін шикізат жеткілікті деген қорытындыға келеді және сүт өндірушілерге мемлекеттік қолдауды төмендету туралы ойланады. Шындығында, сүт зауыттары тапшылық туралы хабарлайды. Егер сүт өндірушілердің мемлекеттік қолдауы жойылса, онда импорт бүкіл нарықты толығымен алады.
Серік Жұманғарин қайталама қосып жазылған мәліметті болдырмау үшін не істеп жатқаны туралы айтты, атап айтқанда:
● ауыл шаруашылығы өнімдерін есепке алу мен қадағалаудың, сондай-ақ субсидиялар берудің ақпараттық жүйелері жетілдірілуде;
● шаруа және фермер қожалықтарын және барлық субсидия алушыларды статистикалық есептілікті тапсырумен жүз пайыз қамтуды қамтамасыз ету жоспарлануда.
Бұл шаралар жағдайды жақсартуға әкеле ме, жоқ па, уақыт көрсетеді. Айта кету керек, Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрлігі бұған дейін бұл мәселені шешуге тырысқан болатын. 2011-2016 жылдары ауыл шаруашылығы министрі болып жұмыс істеген Асылжан Мамытбеков бұл мәселемен айналысты.
"2011 жылы сәйкестендіруден кейін барлық үрленген сандар шықты. Сондықтан, "Агробизнес 2020" салалық бағдарламасын құрастыру және қорғау кезінде біз бағдарламаға бірде-бір жоспарлы өндірістік көрсеткішті (сүт өнімділігінің, мал басының, ет, бидай көлемінің және т.б. өсуі) енгізген жоқпыз. Оның орнына бағдарламаға саланы қаржыландыру көрсеткіштері, мемлекеттік қызметтер деңгейінің көрсеткіштері, оларды цифрландыру, ауыл шаруашылығы мен ветеринариядағы мемлекеттік органдар мен шенеуніктерге тікелей тәуелді нақты міндеттер мен іс-шаралар енгізілді. Бұл бағдарлама жойылғаннан кейін олар субсидиялау ережелерін өзгерте бастады және бұзау өнімділігі, өнімділік пен өнімділіктің төмендеуіне жол бермеу сияқты критерийлерді енгізді. Тиісінше, бизнес қайтадан осындай жағдайларға ұшырады, ол қайтадан жалған ақпаратты қосуға мәжбүр болды, — деді ол.
2024 жылдың басында Мәжіліс депутаты Айдарбек Қожаназаров ФКИ әкімдіктердің жұмысын барабар және шынайы бизнес-көрсеткіштерге бағалау критерийі ретінде ауыстыруды ұсынды.
“Бұл ретте статистикалық есептілікті мал басын есепке алудың ақпараттық жүйелерін, егістерді ғарыштық мониторингтеуді, салықтық және зейнетақы аударымдарының қорын, кедендік декларациялар мен электрондық шот-фактуралар қорын интеграциялау арқылы ғана қалыптастыру. Ал егер жергілікті әкімдердің талабы бойынша шаруашылық өндіріс көлемін ұлғайтса, одан алынатын салық мөлшері тиісінше ұлғайтылуы тиіс", – деп түйіндеді депутат.
© Марина Коб, baibolsyn.kz, 2024 ж.
