2024 жылы ауыл шаруашылығы дақылдарының жалпы ауданы 23,3 млн гектарды құрады, оның 16,7 млн гектарын дәнді және бұршақты дақылдар алып жатыр. Олардың орташа өнімділігі гектардан 16 ц құрады, өткен жылы 17,1 млн тоннаға қарағанда 26,5 млн тонна астық бастырылды. Негізгі астық егетін өңірлердің ішінде Солтүстік Қазақстан облысында орташа өнімділігі гектардан 18,6 ц ең жоғары көрсеткіш болды. Ақмола облысында ол гектардан 14,1 ц, ал Қостанай облысында гектардан 14 ц құрады. Бидай дәстүрлі түрде басқа дәнді дақылдармен салыстырғанда үлкен аумақты алып жатыр.
Қазақстанның фермерлері жаздық бидайдың қандай сұрыптарын таңдайды — әрі қарай материалда.
2024 жылы Қазақстанда бидай өнімі жақсы болды. Егіс мамыр айының жаңбырына байланысты кешіктірілді және көптеген шаруашылықтар 20 маусымда егуді аяқтады. Тіпті тыңайтқыштарды қолданбайтын шаруашылықтар да олар үшін әдеттегі гектардан 10-12 ц-ден екі есе көп өнім алды. Егер шаруашылықтар агротехнологияны ұстанған болса, онда ылғалдың көптігінің арқасында олар рекордтық сандарға жетті. Мысалы, «Тұқым» ЖШС гектардан 65 ц алғаны туралы хабарлады. Осы маусымда озық шаруашылықтардың бидайының орташа өнімділігі гектардан 30 ц-ден жоғары.
Мамыр айының бірінші жартысында егістіктердің кем дегенде бір бөлігін егуге үлгерген фермерлер одан да тиімді орынға ие болды. Ақыр соңында, олар ылғалды жаздың артықшылықтарын барынша пайдалана алды, ал бидайдың сапасы кеш егілгендерге қарағанда әлдеқайда жоғары. 2024 жылғы егіннің көп бөлігі 4-сыныпты, ең жақсы жағдайда 3-сыныпты.
«Боголюбово Агрофирмасы» Солтүстік Қазақстан облысының Қызылжар ауданында 5 мың га жерді өңдейді. Шаруашылықтағы бидай сұрыптары негізінен қысқа сабақты - «Ликамеро», «Канюк», «Алабұға» және басқалары. Алаңдардың 30% бастырылғаннан кейін орташа өнімділік көрсеткіші гектардан 40-45 ц құрайды. Сонымен қатар аймақ үшін әдеттегі өнімділігі гектардан 20 ц құрайды. Мұндай жоғары нәтижеге маусымның жоғары ылғалдылығы ғана емес, сонымен қатар тыңайтқыштарды сауатты қолдану әсер етті.
«Заградовское» ЖШС Солтүстік Қазақстан облысы Заградовка ауылында жұмыс істейді. Шаруашылықта барлығы 12 мың га егіледі. Оның ішінде бидай 7 мың га құрайды. Бидайдың әдеттегі өнімділігі гектардан 17-19 ц құрайды. Ағымдағы маусымда ылғалдылық есебінен астық көлемі көбірек, бірақ сапасы да төмен: 20-22% желісшесі бар 4-сыныпты астық.
«Заградовское» ЖШС-де қазір қысқа сабақты «Токката» және ұзын сабақты сұрыптар бар — «Айна», «Омская 36» және «Астана». Шаруашылықтың директоры Иван Фисенконың айтуынша, қысқа сабақтың артықшылығы өсімдіктің күші «сабаққа» кетпейтіндігінде көрінеді — қоректендіру мен ылғал мүмкіндігінше астықтың өсуіне кетеді. Сонымен қатар, ылғалды маусымда қысқа сабақты сұрыптар өнуге бейім.
«Ақселеу» ЖШС Солтүстік Қазақстан облысының Ковыльный ауылында жұмыс істейді. Қазір шаруашылық 15,5 мың гектар жерді өңдейді. Бидай мен арпа алқаптардың 55% құрайды.
Биылғы маусымда бидайдың төрт түрі егілді: «Айна», «Тобольская», «Уралосибирская 2», «Степь». «Тобольская» орташа өнімділігі гектардан 20 ц құрайды, ал басқа жылдардағы орташа өнімділігі гектардан шамамен 15 ц құрады.
Биылғы маусымда жоғары ылғалдылық себебінен және шаруашылық үшін жаңа агротехнологияларды пайдалану есебінен өнімнің үлкен көлемін алуға мүмкіндік туды.
Қазақстанның ірі агрохолдингтерінің бірі «Журавлевка-1» ЖШС Ақмола облысында шамамен 120 мың га жерді өңдейді. № 4 өндірістік учаскеде жаздық бидайдың қысқа сабақты сұрыптары — «Буран», «Гранни», «Ликамеро» егілді. Бидайдың орташа өнімділігі гектардан 32 ц құрады.
«Қазгер» ЖШС Ақмола облысындағы Тасшалқар (бұрынғы Невское) ауылының маңында шамамен 13 мың га егеді. 2024 жылғы маусымда шаруашылықтың егіс алқаптарының басым бөлігіне бидай егілді, 12 мың гектардан астам. Бидай сұрыптарының алтауы егілді, өйткені биылғы көктемде бір сұрыптың сапалы тұқымдарының көлемді партияларын табу оңай болған жоқ: «Шортандинская 95 улучшенная», «Шортандинская 2012», «Семёновна», «Любава», «Астана 2», «Айна».
Нәтижесінде Солтүстік Қазақстан ауылшаруашылық тәжірибе станциясының «Семеновна» сұрыпыы өнімділігі мен астық сапасы бойынша жақсы нәтиже көрсетті. Сондай-ақ, Қарабалық ауылшаруашылық тәжірибе станциясының селекциясының «Айна» сұрыпы жақсы нәтиже берді. Бұл сұрыптарды шаруашылықтың бас агрономы Асхат Әмірханов келесі маусымға, сондай-ақ А.Бараев атындағы Астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығының «Астана 2» сұрыпын және «Любава» сұрыпын қалдырғысы келеді.
Қазір «Қазгер» шаруашылығындағы бидайдың өнімділігі — гектардан 20-25 ц. Бірақ жекелеген алқаптар өнімділігі гектардан 35-38 ц құрайды.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанның оңтүстік облыстарындағы тұқым шаруашылықтарының телефондары мен мекенжайлары
«Оксановка-1 ЖШС өте құрғақ аймақта — Ақмола облысының Астрахан ауданында орналасқан. 2024 жылы шаруашылықта 11 мың га егілді. Жұмсақ жаздық бидай егістіктің негізгі бөлігін алды.
Бидайдың орташа өнімділігі гектардан 30 ц құрады, бұл аймақ үшін әдеттегіден екі есе жоғары. Бидай сапасы әдеттегіден төмен, бірақ параметрлер бойынша 3-сыныпқа жетеді.
Бидай егістіктерінің көп бөлігі ұзақ уақыт бойы қысқа сабақты сұрыптарға ауыстырылды — ресейлік «ЭкоНива-Семена» компаниясының портфолиосынан «Ликамеро», «Корнетто», «Токката», «Каликсо» сұрыптарына. Менеджер Рыскали Садуакастың айтуынша, олар салмақты масақ қалыптастыру үшін жасыл массаға аз ресурстар жұмсайды.
«Пахарь ШҚ» Павлодар облысының Пятирыжск қаласында жұмыс істейді және ТМД-да суармалы жерлердің ең ірі массиві бар. Шаруашылықта алдыңғы типтегі 26 RKD жаңбырлатқыш машинасы 9 200 га алқапты суарады. Әр машинаның қанаттарының ұзындығы — 1000 метр. Жинақтаушы тоғанға су Ертістен 16 сорғысы бар қалқымалы сорғы станциясының арқасында беріледі. Диаметрі 1000 мм, сорғыдан суару массивіне дейінгі үш су өткізгіш жіптің ұзындығы - әрқайсысы 3 700 метр.
Шаруашылықта суару кезінде және онсыз өсімдіктердің әл-ауқатын салыстыруға болатын көп нәрсе бар, өйткені суармалы алқаптарға қосымша бидай мен арпаға арналған 20 мың гектар егістік жерлер бар. «Уралосибирская» бидай сұрыпы өзін жақсы көрсетеді, арпа бойынша — «Вакула» сұрыпы.
Көктемгі су тасқынына қарамастан, фермерлер 2024 жылы рекордтық өнім жинай алды. Бұған ауа-райы, мемлекеттік қолдау, агротехнология және тұқымдарды дұрыс таңдау ықпал етті.
© Марина Коб, baibolsyn.kz, 2025 ж.
