Егінді қалай құтқаруға болады: егіншіліктегі қауіптер туралы - AGRICOM қорытындылары
Астанада AGRICOM халықаралық конференциясында фермерлер биылғы жылы және жақын болашақта өсімдік шаруашылығындағы негізгі тәуекелдерді талқылады. Спикерлер егін шаруашылығындағы негізгі қауіп факторын ауа райы жағдайлары деп таныды. Фермерлерді тағы қандай қауіптер күтіп тұр және олардың салдарын қалай болдырмауға болады — BAIBOLSYN әнгімелейді.
Ағымдағы жыл егіннің және оның сапасының ауа-райына қаншалықты тәуелді екенін көрсетті. Мамыр айында солтүстік аймақтар құрғақшылыққа тап болды, ал тамыз-қыркүйек өте жаңбырлы болды. Нәтижесінде егін жинау уақыты өзгеріп, астық сапасы айтарлықтай нашарлады.
"Құрғақшылық бір жағынан, ал жаңбыр бұл егінді тіпті құртты. Біздің карталарымыз бойынша кейде Қостанай облысында нормадан 700-800% - ға жоғары жаңбыр жауғаны байқалды", — деп атап өтті Қазақстан егіншілер одағының басшысы Виктор Асланов.
Қостанай облысының фермерлері шашылу салдарынан шамамен 9-10 ц/га астық жоғалтты. Аймақ өскен астықтың мұндай үлкен көлемін әлі көрген жоқ - ол тамырда шіріп кетеді немесе шашылады. Мұның бәрі астық сапасының төмендеуіне әкелді.
Әлішер Ходжаназаров, "Олжа Агро" ЖШС Бас директоры:
"Мамырдың аяғы мен маусымның басында дақылдар күйіп кетті, бірақ маусымның ортасында біз жаңбырымызды алдық. Біз шамамен 20 ц/га аламыз деп күткен едік, бірақ содан кейін жаңбыр жауды. Бүгінгі таңда 16-17 ц/га шашылуда. Сапасы — 4-5 класс. Өскін тоқтамауда. Бидай жинау жалғасуда, бірақ қазір аймақта тағы жаңбыр жауып жатыр. Кейбір аудандар су астында қалды. Шамамен бір аптадан кейін біз жинауды аяқтап, зығырға белсенді түрде көшеміз. Содан кейін біз күнбағысқа шығамыз".
Қарабалық АШТС басқарма төрағасы Дамир Қалдыбаев атап өткендей, тек тамыз айынан қыркүйек айының ортасына дейін Қостанай облысында 170 мм жауын-шашын түсті. Мұндай көрсеткіштер 1987 жылдан бері болған емес. Бұл Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында әлі де жалғасып жатқан егін жинау мерзімін ығыстырды. Қыркүйек айының соңында бұл аудандарда бидай дақылының шамамен 50-60% жиналды.
"Бізде Қостанай облысымен жағдай ұқсас. Жауын-шашынның рекордтық мөлшері, бұршақ. Облыстағы орташа өнімділік көрсеткіштері гектарына 9-10 центнерді құрайды", — деп бөлісті "Б-Агро Север" ЖШС басшысы Сергей Домаев.
Кейбір сарапшылар ұзақ мерзімді болжам ауа-райы тәуекелдерін қосымша тегістеу болуы мүмкін деп санайды.
"Егер ұзақ мерзімді болжам болса, онда көптеген тұқым учаскелері ылғалдан құтыла алады. Мұндай жағдайда фермерлер тұқымдарды сақтандыруды енгізер еді", — деді Павел Лущак.
Талқылауда сақтандыруға қатысты бірнеше пікірлер айтылды. Кейбіреулер сақтандыруды мемлекет есебінен жасауды ұсынды, бұл ретте сақтандыруға субсидиялау бүгінде 80% — ға дейін жетеді. Басқалары сақтандыру әрдайым жұмыс схемасы бола бермейді, сонымен қатар бұл фермерді бірінші кезекте егін емес, пайда табу үшін босаңсытуы мүмкін деген пікір білдірді.
Бірақ барлық сұрыптар өнуге ұшыраған жоқ. Селекционерлер мен фермерлер бидайдың өнуге төзімді сұрыптарын анықтады.
"Біз көшеттерге сұрыптық тәуелділікті көрдік. Жұмсақ бидай сұрыпы Ламис толығымен өсіп шықты. Ал үш сұрып өнуге төтеп берді - Фантазия, Айна, Қазақстандық ерте пісетін. Бұл ретте Қазақстандық ерте пісетін жауын-шашынға төтеп бере алмау ықтималдығы жоғары болды, өйткені сұрып ерте пісетін және тыныштық кезеңі жауын-шашын басталған кезде келді", — деп толықтырды Қарабалық АШТС өкілі.
Астықтың өну салдарын ішінара шешу үшін егіншілер одағы шаруа қожалықтарының иелеріне гуманитарлық көмек ретінде зардап шеккен астықты жалпы сатып алуды ұсынады. Фермерлер өну процесін тоқтатып, астықты мүмкіндігінше "қуыру" шартында.
"Астық жатады деп үміттенудің қажеті жоқ және сатып алушы өзінен өзі табылмайды. Оны қуыру керек және үкіметтен осы астықпен сауданы ұйымдастыруды сұрау керек", — деді Қазақстан егіншілер одағының басшысы Виктор Асланов.
Фермерлер ауа-райының қауіп-қатерін реттеудің тағы бір мүмкіндігін талқылады: әр аймақ қандай дақылдар белгілі бір жерде өсіруге ең қолайлы екенін, олардың рентабельділігін және осы аймаққа тән ауа-райы жағдайларына қалай жауап беретінін білуі керек. Сонымен қатар, Павел Лущак атап өткендей, дақылдарды әртараптандыру арқылы күрт континентальды климатқа бейімделу керек– яғни ауыспалы егіске бірнеше дақылдарды енгізіп, әр түрлі пісетін және жергілікті климатқа бейімделген сұрыптарды таңдау қажет.
Әлішер Ходжаназаров бизнесті әртараптандыруды ұсынып, өз тәжірибесімен бөлісті. "Олжа Агро" агрохолдингінің шаруашылықтарында егістіктердің тек 35-40%-ы бидай егілді.
Әлішер Ходжаназаров бизнесті әртараптандыруды ұсынып, өз тәжірибесімен бөлісті. "Олжа Агро" агрохолдингінің шаруашылықтарында егістіктердің тек 35-40%-ы бидай егілді.
"Біз Айна, Тобольская сұрыптарының өнуіне төзімділікті қадағалаймыз және осы тәжірибені ескере отырып, ауыспалы егістерді одан әрі реттейтін боламыз. Бүгінгі таңда егістікте жұмсақ және қатты бидайдың шамамен 35-40%-ы бар деген жағдай бізді құтқарады. Қалғаны бұршақ және майлы дақылдарда. Біздің жағдайда сұрыптар мен ауыспалы егістердің айырмашылығы тәуекелдерді басқарудың бір әдісі ретінде жұмыс істейді. Бірақ мен қайта өңдеуге тереңірек баруды қолдаймын", — деп қосты ол.
Сессияда ашылмаған шаралардың ішінде астықты терең өңдеу туралы ұсынысты атауға болады. Конференцияның кейбір қатысушыларының пікірінше, егер глютенді бөлу мүмкіндігі бар терең өңдеу болса, онда астыққа сұраныс көп болар еді. Шаруа қожалықтары үшін фотосепараторларды сатып алуды ұсыну немесе субсидиялау сияқты мемлекеттің көмегі жақсы қолдау болар еді.
Отандық селекция рекордтар жаңартуда. Қарабалық АШТС сатылған тұқымның рекордтық белгісіне жетті — 11 мың тоннадан астам. Бүгінгі таңда Қостанайға жақсы тұқым алу үшін Алматы облысынан да келеді.
"2018 жылы біз ескі сұрыптармен жұмыс жасадық. Мамырдың аяғы мен маусымның басында 2-3 мың тоннаға жуық тұқым көп мөлшерде сата алмады, тауарлық мақсаттарға кетті. Мұның бәрі барлық фермерлердің тиімді - өнімді, құрғақшылыққа төзімді, әртүрлі экологиялық жағдайларға төзімді сұрыптарын іздеумен байланысты болды. Бұл бәсекелестік жарыста біз жеңілдік. Фермерлердің көпшілігі Қостанай облысынан келді. Сұрыптардың таралу аймағы аз болды - 27 аймақ. Жаңа сұрыптардың енгізілуімен 2019 жылы таралу аудандарының саны 30-ға дейін өсті және тұқым сату 5 мың тоннаға дейін өсті, — деп толықтырды Дамир Қалдыбаев. — 2023 жылы біз тұқымдардың рекордтық санын — 11 мың тоннадан астам тұқымды саттық, оның тек жартысын Қостанай облысы алады, қалған жартысы Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қарағанды және Павлодар облыстарына сатылады. Логистикадағы мәселе енді маңызды емес. Жақсы сұрыптарды алу үшін тіпті Алматы облысының фермерлері де келеді. Қазір біз сұрыптарды сынаумен белсенді айналысудамыз. Біз танымал сұрыптарға сұраныс біртіндеп төмендейтінін түсінеміз, сондықтан әр 2-3 жыл сайын біз нарыққа жаңа өнімдер ұсынамыз. Біз 27 ауданнан бастадық, ал бүгінде таралу аймағы 58 ауданға дейін өсті. Еліміздің астық егетін өңірлеріндегі барлық аудандардың ішінен біздің селекциямен қамтылмаған 3 аудан ғана қалды".
Талқылаудағы келесі тақырып Қазақстандағы тұқым материалы мәселесі болды. Фермерлер тұқым тапшылығы бар екенін байқады.
"Көпжылдық шөптерде тапшылық бар. Статистикаға сәйкес, бүгінде көпжылдық шөптердің тұқымдары ел бойынша небәрі 7% құрайды. Мемлекет тұқымның бірыңғай пулын анықтауы керек - тұқым қоры бар тұқым шаруашылықтарының тізімін жасау қажет. Ал егін жинау науқаны аяқталғаннан кейін тұқым теңгерімін жасау керек", — деді майлы дақылдардың тәжірибелік шаруашылығының басшысы Фарид Абитаев.
Бірақ бәрі бірдей отандық тұқым шаруашылығының дамуын ұтымды деп санамайды.
"Біздегі тұқым шаруашылығының проблемасы неде? Біз оны дұрыс дамытпаймыз. 10-11 мың тонна тұқым дегеніміз не? Егер сұрып "дүркіндетіп" жатса, онда барлығы содан ақша табар еді, соның ішінде фермерлер де. Суару бар шаруашылықтар бар. Картоптан кейін суаруда минералды тыңайтқыштар қалады: фосфор, калий және т.б. Суарудан кейін көбею коэффициенті жоғары — біз толық орындалған тұқымдарды аламыз. Бұл сапа кепілдігі! Ал, оны пайдалану керек. Бұл ешқандай жолмен пайдаланылмайды", — деп атап өтті "Найдаровское" ЖШС директоры Павел Лущак.
© Шолпан Жабаева, baibolsyn.kz, 2023 ж.
