Бұзау, ересек ірі қара малдан айырмашылығы, жұқпалы және жұқпалы емес көптеген ауруларға бейім. Аурудың кез-келген түрінің пайда болуы жалпы денсаулықтың нашарлауына әкеледі және нәтижесінде малдың өнімділігіне әсер етеді. Фермерлердің ветеринарлық қызметтерді жедел пайдалану мүмкіндігі әрдайым бола бермейді. Кейде жедел шешім қабылдау қажет, өйткені жануарлардың денсаулығы мен өмірі осыған байланысты.
Ең жақсы емдеу — бұл алдын-алу. Бұзаудың ауруларының негізгі себептері, ең алдымен, оларды ұстау жағдайларымен байланысты:
● қорадағы төмен температура;
● төсеніш сапасы;
● сиыр қорасын желдету;
● мал жаюдың болмауы;
● азықтың тапшылығы.
Бұзау ауруларын шартты түрде екі топқа бөлуге болады:
● жұқпалы — бактериялардың, патогендердің, микоплазмалардың және басқалардың әртүрлі қоздырғыштары.
● оқшауланған — оларды жүре пайда болған деп те атайды, яғни генетикалық жолмен берілгендер.
Аурулардың бірінші тобына құтыру, шешек, туберкулез, аусыл, бруцеллез және тері ауруларының түрлері жатады.
Екіншісіне: асқазан-ішек жолдарының бітелуі, тұяқтардың, буындардың аурулары, гинекология және мастит.
Жұқпалы ауруларды емдеуді ветеринарлар жүргізеді, иммуностимуляторлық және вирусқа қарсы препараттар қолданылады. Бірақ тері ауруларын қора жағдайында емдеуге болады.
Тақырып бойынша оқу: Құс тұмауының өте жұқпалы штаммының өршуі Еуропа, Азия және АҚШ елдерінің құс фермаларында тіркелді
Бұзаулардың тері аурулары бүкіл дененің денсаулығына теріс әсер етеді, өйткені олар көбінесе ішкі органдарда мәселелердің болуын көрсетеді. Осы аурулардың кейбірін қарастырайық.
Экзема — эпидермистегі қабыну процестерімен сипатталады. Экземаның дамуы негізінен зең немесе бактериялық инфекциялармен, құрттардың болуымен, санитарлық жағдайдың нашарлығымен, терінің үсік шалуымен немесе жарақаттануымен, теңгерімсіз тамақтанумен, асқазан-ішек жолдарының ауруларымен, антибиотиктерді қабылдау нәтижесінде аллергиялық реакциямен байланысты.
Экземаны емдеу аурудың сатысына байланысты және антисептикалық емдеуден антибиотикалық терапияға дейінгі шараларды қамтиды.
Теміреткі. Теміреткінің пайда болуының негізгі себебі – патогендік зең инфекциясы.
Теміреткіні емдеу әрдайым аурудың қоздырғышын жоюға бағытталған: зеңге қарсы препаратты немесе вакцинаны енгізу, зеңге қарсы майлар мен кератолитикалық бальзамдарды қолдану, жануардың азығын витаминдеу, мұқият дезинфекциялау.
Қышыма (демодекоз) тері астындағы кенелерден туындайды. Бір сиырдың қышымасымен ауырған кезде, олар тез арада бүкіл табынға жұғады, сондықтан ауру жануарды карантинге қою керек.
Қышыманың негізгі белгілері: жануардың желінінде, басы мен мойнында, сондай-ақ аяқ-қолдарда түзілістің пайда болуы, терінің қатты қышуы және қабыршақтануы. Аурудың дамуымен тығыз қыртыстар пайда болады.
Қышыманы емдеу қышыма кенелерін жоюға бағытталған: карантин, инсектицидтік майлар, спрейлер мен бальзамдар, азықтағы витаминдерді көбейту
Стрептодермия стрептококктардан туындайды. Ол терінің түсінің өзгеруімен сипатталады. Аурудың қауіптілігі - ауру жануардан сау жануарға және адамға жұғу қаупі.
Стрептодермияны емдеу антисептикалық және бактерияға қарсы препараттарды қолдануға негізделген.
Биттер (педикулез). Ауру бұзауды карантинге қоюдың қажеті жоқ, бірақ онымен байланыста болған әрбір жануарға емдеуді жүргізу керек.
Педикулезді емдеу кешенді болып табылады және арнайы ерітінділермен инъекцияларды, эктопаразиттерге қарсы құралдармен сыртқы өңдеуді, хлорофостың 0,5% ерітіндісімен өңдеуді, ағаш күлімен зақымдалған жерлерді сүртуді, қораны паразиттерге қарсы құралдармен өңдеуді қамтиды.
Сиырларда, ешкілерде, қойларда және басқа күйіс қайыратын жануарларда асқазан-ішек жолдарының қалыпты жұмысының бұзылуы жиі кездеседі. Мұндай патологиялар әсіресе жас жануарларда жиі кездеседі.
Бұзаулардағы іш қату тордың, ұлтабар немесе ішектің бітелуімен байланысты. Негізгі себеп — азықтандырудағы қателіктер. Бұл нашар ұсақталған қатты жеммен ұзақ уақыт бойы азықтандыру, тамыр дақылдары, картоп қабығы, сірне, құм және топырақпен ластанған жем берудің салдары.
Емдеу ас қорыту жолдарының бітелуіне байланысты болады. Егер мәселе тоқ ішекте болса, онда кастор немесе вазелин майы, тазартқыш клизмалар қолданылады. Егер үйінді торда немесе кітапта болса, онда аурудың емделуі көмек көрсету жылдамдығына байланысты. Қарыншалардың ішін жұмсарту үшін олар жылы сумен жуылады. Мұны тек ветеринар жасай алады.
Диарея көбінесе бұзаулардың өлімінің негізгі себебі болып табылады, өйткені олардың иммунитеті әлі толық қалыптаспаған ас қорыту жүйесі әсіресе осал.
Диареяға қарсы дұрыс шаралар мәселені бір күнде шеше алады. Керісінше, немқұрайлылық немесе назар аудармау – бұл өте жағымсыз салдарға тікелей жол. Әртүрлі аурулар әртүрлі жолдармен көрінеді. Егер белгілі бір жағдайда мәселені қалай шешу керектігін білмесеңіз, ветеринармен кеңесу қажет.
Мамандар ұстануға кеңес беретін әрекеттер алгоритмі:
● іш өтудің себебін жою;
● сусыздануды жою мақсатында регидратациялық терапия;
● энергиямен қамтамасыз ету және дәрумендермен қамтамасыз ету;
● қабынуға қарсы әрекет;
● азықтандыруды тоқтатып, суға шектеусіз қол жеткізу керек;
● сүттің мөлшерін азайту керек, өйткені ол диарея кезінде ауру малдың ішегінде сіңірілмейді.
● ауру жануарды жылы ұстау керек.
Егер іш өтудің себебі улану немесе вирустық зақымдану болса, бұл көмектеседі:
● регидратация құралдары;
● сорбенттер — токсиндерді байланыстыратын және кетіретін дәрілер;
● электролит ерітінділері. Қатты іш өту кезінде қолданылады. Көктамыр ішіне енгізіледі;
● антиспазмолитикалық және ауырсынуды басатын дәрілер;
● ферменттер мен пробиотиктер.
Егер ауруды бактериялар қоздырса, антибиотиктерсіз болмайды. 1 кг салмақ үшін әдетте 20 мг бактерияға қарсы препарат алынады. Инъекция көбінесе инъекциялық, кейде ауыз арқылы болады.
Бұзаудың салмағының 75% судан тұрады. Денедегі су мен электролиттердің жоғалуы суды жеткіліксіз қабылдау немесе жылу күйзелісінен туындайды. Бірақ негізгі себеп - диарея.
Сусыздануды бағалау үшін келесі параметрлер қолданылады:
● энофтальм — көз алмасының батуы (әдетте болмауы керек).
● тері тығыздығы. Бағалау үшін терінің қатпарын тартып, оның қанша секундта түзелетінін есептеу керек (әдетте 2 секундтан аз.).
● қызыл иектің түсі мен ылғалдылығы (әдетте ылғалды және қызғылт).
● аяқ-қолдың температурасы (әдетте жылы).
Сусыздануды дұрыс және тиімді емдеу үшін екі-үш аптаға дейінгі бұзаудың жалғыз энергия көзі сүт екенін есте ұстаған жөн, сондықтан оны әрдайым қажетті мөлшерде алу керек.
Тақырып бойынша оқу: Сүтті мал шаруашылығы. Қазақстанда СТФ-ны қалай іске қосуға және дамытуға болады
Сүтке қосымша, электролиттерді толтыру үшін диареяға қарсы препараттар қолданылады, олар суға да, сүтке де қосылады, бұл сусыздануды тез және тиімді жоюға мүмкіндік береді.
Бұзау ауырған кезде ветеринардың қызметтерін пайдаланған дұрыс. Дәлірек диагноз қойып, тиімді емдеуді анықтау кәсіби және нақты білімі мен дағдылары бар мамандардың қолынан ғана келеді. Бірақ Қазақстанның фермерлерінің жұмысының шындығы соншалық, көбінесе жануарларды өз бетінше емдеуге тура келеді. Ең бастысы, бұл ауруларды ерте кезеңдерде өздігінен шешуге болатындығын білу.
© Марина Коб, baibolsyn.kz, 2024 г.
