Қой сүтінен май, ірімшік және ашытылған сүт өнімдері өндіріледі. Қазіргі сүтті қойлардың сүтінің ерекше иісі жоқ, ол қою, құнарлы және майлы болады. Өнімде сиыр сүтіне қарағанда А, В дәрумендері мен казеин көп. Қойлар дос бола алады, бір-бірін жақтайды, тіпті қайғырады.
Құрметті оқырмандар, baibolsyn.kz редакциясы сіздердің қалауларыңызға назар аударады. Қой тұқымдарының анықтамалығының шолуларына сүйене отырып, біз аграрлық қауымдастықты қызықтыратын біздің сайттағы қойлардың 5-Үздік тұқымын анықтадық.
Осы тұқыммен жұмыс істеген селекционер ғалымдар бірден бірнеше мақсаттарға қол жеткізді: тамаша ет өнімділігі, оңай күтім және керемет жүн құрылымы. Тауарлы ет шығымы 65% құрайды, ал қой жас болған жағдайда май іс жүзінде жоқ. Ет өте жұмсақ, оның жағымсыз иіс жоқ. Қозы еті әсіресе жоғары бағаланады. Малды 4-5 жасында сояды. Белтекстер жақсы жүн береді: аталығы 7 кг, аналығы 6 кг-ға дейін шикізат береді. Аналығы жылына бір рет туады, бірақ бірден 2 немесе 3 қозы туылуы мүмкін. Белтекстердің денсаулығы тамаша, бірақ санитарлық жағдай нашар болса, олар паразиттік инфекцияларға бейім. Жазда белтекстер өз бетімен қоректенеді, жайылымды аралап, шөп жейді. Бірақ қыста олардың азықтануын бақылау керек. Шөппен бірге астық беру керек. Әрбір қой күніне 10 литрге дейін ішеді. Оның үстіне әр қойдың өз астауы болуы керек.
Бұл қысқа жүнді етті қой, ол жазда өздігінен түлейді, одан кейін жүнінің өсуі байқалады. Оның негізгі ерекшеліктеріне жақсы өнімділік, күтімнің қарапайымдылығы және тамаша төзімділік жатады. Дорпер қошқары тез салмақ қосады, әдетте салмағы 90-нан 140 кг-ға дейін жетеді. Ересек ұрғашының салмағы 60-70 кг болуы мүмкін. Қой еті дәмді, жағымсыз иісі жоқ. Жылына 2 рет қозы туады, аналықтары 1 қозыдан көп туады. Дорпер – азықтың сапасы мен құрамы жағынан ең қарапайым қой тұқымдарының бірі. Нашар азықтану жағдайында да салмақты тез қосады. Қойдың бұл тұқымы сусыз ұзақ өмір сүре алады, бірақ қойда оның болғаны жақсы. Олардың иммунитеті күшті, жануарлар ауруға төзімді. Еттен басқа, бұл тұқым терісі үшін өсіріледі және өз санатындағы үздіктердің бірі болып саналады. Дорпер қойлары үшін ең жақсы өмір сүру жағдайлары жайылым болып саналады. Суық маусымның басталуымен қойларды қорада ұстау керек.
Ет-сүтті өнімділігі бағытының қысқа құйрықты қойлары. Уэссан тұқымының қойлары әлемдегі ең кішкентай болып саналады: ересек қошқарлардың ұзындығы 50 см, салмағы 22 кг-ға дейін жетеді; қойлары одан да кішірек (бойы 48 см, салмағы 13-16 кг). Тұқым күтімде қарапайым. Уэссан жүні тығыз және екі қабатты, иірілген жіпті тоқу үшін қолайлы. Бұл тұқымның қойларының көпшілігі қара және қоңыр, ақ түстілері аз. Ергежейлі қой негізінен жоғары сапалы жүні үшін өсіріледі.
Валлий ұзын құйрықты қойлары өнімділігінің етті-жүнді бағытына жатады. Олардың жүні тез өсіреді, сондықтан қырқу екі рет жасалады – көктемде және жазда. Әр аталықтан жыл сайын 3,5-4,5 кг талшық, әр аналықтан 3-4 кг-ға дейін шитті жүн алуға болады. Валлий қойлары жемге қарапайым, төзімді, күшті иммунитетке және жақсы дамыған аналық инстинктке ие. Олар тау беткейлеріне оңай көтеріледі, аяздан қорықпайды - олар алғашқы қар жауғанға дейін ашық жайылымдарда жүре алады. Тұқымның бір кемшілігі аналық малдың өсімталдығының төмендігі. Олар жылына 1 қозыны төлдейді.
Бұл ет-жүн бағытындағы биязы жүнді қойлардың тұқымы. Қойлардың салмағы орта есеппен 55-60 кг болады, бірақ 90 кг-ға жетуі мүмкін. Қошқарлардың салмағы әдетте 90-100 кг болады; қол жеткізілген максималды салмақ - 150 кг. Арқар-мериностың басқа қой тұқымдарынан артықшылығының тізіміне тез жетілу, биік таулы жағдайларға бейімделу (теңіз деңгейінен 3 мың м-ге дейін) және өте өрескел жерлерде қозғалу қабілеті, сонымен қатар ет мөлшерінің жоғары пайызы (салмағы 37 кг болғанда сойыс өнімділігі 53%-ға дейін) және еттің жоғары сапасы кіреді. Жүннің құрылымы бұл жануарларға кез келген климаттық жағдайларға бейімделуге мүмкіндік береді. Олар ыстықта да, суықта да бірдей жақсы сезінеді. Сондықтан оларды арнайы орынсыз да ұстауға болады, бірақ паразиттер дымқыл жүнде көбейетіндіктен, сарайды орнатуға тұрарлық.
Республиканың оңтүстік-шығыс аймағында, Алматы облысының шаруашылықтарында өсіріледі.
Қазақ арқар-мериносын өсіретін шаруашылықтар: Алматы облысы Райымбек ауданының «Алмерек», «Аян», «Ақнұр» шаруа қожалықтары.
Тақырып бойынша оқу: Қазақ фермерлері Араб Әмірліктеріне қой етін қалай жеткізе алады
Бұл ет-май бағытындағы қылшық жүнді қойлардың тұқымы. Бұл жануарлар күрт континентальды климатқа, таулы, дала және шөлді аймақтардың қатал жағдайларына жақсы бейімделген. Ең үлкен қошқарлардың салмағы 190 кг-ға дейін, ал қойлардың салмағы 120 кг-ға дейін жетеді. Мал шаруашылығы тұқымды негізінен 3 бағытта өсіреді: құйрық, ет-құйрық және ет. Гиссар қойларындағы сүт өнімділігінің көрсеткіштері орташа — бүкіл лактация кезеңінде 104-122 л (120-170 күн). Сүттің көп мөлшерін алу үшін қозылар 3-4-ші күні аналарынан алынып, жасанды түрде азықтандырылады. Гиссар қой тұқымының артықшылықтары: төзімділік — 500 км-ге дейінгі жолды еңсереді; азықтандыруда қарапайымдылығы — олар кез-келген жағдайда азық тауып, кез-келген жайылымдағы шөпті жейді; ерте жетілуі — 4-5 ай жасында қозылар союға дайын; олардың майында холестерин деңгейі төмен, бұл сол шошқадағы холестерин деңгейінің 30% құрайды. Кемшіліктері — өсімталдығының төмендігі.
Қазақстан қой өндірушілердің әлемдік рейтингінде 16-орында тұр. Қазақстанда қой басының саны 2018 жылдан бастап өсе бастады. Негізінен оңтүстікте қой шаруашылығымен айналысады, елде 7 асыл тұқымды орталық жұмыс істейді. Қазақстандық қой етінің негізгі экспорты Өзбекстанға, БАӘ-ге, Кувейтке тиесілі. Үздік-3 экспорттаушы аймаққа Түркістан облысы, Жамбыл және Алматы кіреді.
Еліміздің батыс өңірлерінің бренді әлі күнге дейін Қазақстанда саны 250-300 мың басты құрайтын Еділбай тұқымы болып қала береді. Республикадағы ірі кәсіпорындардың бірі — «Бірлік мал зауыты» ЖШС-де 10 мыңнан астам қой өсіріледі.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстандағы фермерлер өсіретін ең көп тараған қой тұқымдары
© Анжелика Родимченко, baibolsyn.kz, 2024 ж.
