Түйе майы еттің өзінен қымбат, оның ағзаға пайдалы қасиеттері бар. Түйе жүні бағалы шикізат болып табылады, өйткені одан жасалған бұйымдар 100% табиғи және жылы. Түйе сүті сиыр сүтіне қарағанда майлы. Диеталық қасиеттеріне байланысты ашытылған сүт өнімдері де бағаланады.
Құрметті оқырмандар, baibolsyn.kz редакциясы сіздердің қалауларыңызға назар аударады. Түйе тұқымдарының анықтамалығының шолуларына сүйене отырып, біз аграрлық қауымдастықты қызықтыратын біздің сайттағы түйелердің 5-Үздік тұқымын анықтадық.
Қос өркешті түйе немесе Бактриан — түйелері тұқымдасының ең ірі өкілі. Оның биіктігі 2 м-ден асады және 210 және тіпті 230 см-ге дейін жетуі мүмкін, ал өркешімен бірге денесінің биіктігі одан да жоғары - 270 см-ге дейін. Ересек еркек түйенің салмағы орташа есеппен 500 кг-ға жуық, бірақ көбінесе айтарлықтай көп - салмақ 690 кг және 800 кг деп көрсетіледі. Бактриандар өсімдік тағамдарының барлық түрін жейді және тұрып қалған, тұзды суды іше алады. Қалың әрі жылы жүн қақаған қыста түйені жылытады, ал жаздың келуімен ол тез түлейді. Түйелер 70 градусқа дейінгі температура ауытқуларына шыдай алады: -30-дан +40 градусқа дейін. Екі өркеш мүлде су қоры емес - бұл майдың жиналатын жері және ол тотыққанда, ол тұтынылатын май мөлшерінен асып түсетін көп мөлшерде суды шығарады.
Бұл тұқым Қазақстанда сирек кездеседі. Бұл тұқым Құрт түйелерін түрікмен тұқымының Аруана түйелерімен шағылыстыру арқылы шығарылды. Бұл сүт бағытындағы бір өркешті түйелер. Бір ұрғашы күніне 7 литр сүт береді. Жеке жануарлардың орташа тәуліктік сүт өнімділігі - 15 кг, рекордтық орташа тәуліктік сүт өнімділігі - 19 кг. Түйелер жыл бойы жайылымда өткізеді. Олар жайылымдық жеммен қоректенеді және жайылымдарда жақсы жүреді, ал сою кезінде олар жақсы және дәмді ет береді. 2-3 жас аралығындағы орташа семіз жануарлардың сою өнімділігі 54,2% құрайды. Олардың жеміне шығындар минималды, сондықтан түйе еті, шұбат және жүннің өзіндік құны төмен. Тіпті қи да қолданыста - онымен даладағы үйлерге от жағады. Осы тұқымның түйелерін өсірумен Қазақстан Республикасының Атырау, Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау және Қызылорда облыстарында айналысады.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда сүт бағытындағы түйелердің жаңа зауыттық түрі шығарылды
Арвана түйелері жоғары сүт өнімділігімен танымал. Орташа алғанда, 18 айлық сүтею кезінде бір түйеден алынған сүт 3,5-3,8% маймен 2500 кг сүтке жетеді. Арванның тұқымдық желісінде 2 түрі бар — батыс (джебель) және шығыс (сакарчагин). Бірінші түрі — ет бағыты, бұл түйелер жыл бойына жайылымға бейімделген, мығым дене бітімі бар. Түйенің екінші түрі жоғары сүт өнімділігімен ерекшеленеді. Оларды шағылыстыру жақсартылған өнімділік көрсеткіштері бар буданды алуға мүмкіндік береді. «Оңтүстік-Батыс мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының» ғалымдары жоғары сүт өнімділігімен ерекшеленетін Арвана түйелерінің жаңа зауыттық түрін шығарды. Отырар зауыттық типі жоғары сүт өнімділігімен ерекшеленеді, онда лактацияның алғашқы 12 айында ұрғашылар орта есеппен 2 мың кг сүт береді, ал үздіктері 2600 кг-нан астам, майлылығы 4,3%. Түйенің бұл түрі төмен, бірақ тұрақты жүн өнімділігіне ие.
Мақсатты іріктеу нәтижесінде «Camel KZ» ЖШС және «Бағдат» ш/қ-да сүт өнімділігі жеткілікті жоғары қазақ бактриан тұқымды түйелердің таралу аймағының жағдайына жоғары бейімділігімен ерекшеленетін «Кірпік» өндірушісінің зауыттық желісі құрылып, сынақтан өткізілді.
Созақ ауданының «Бағдат» ш/қ-да 300 күндік лактация кезінде сүт өнімділігі 2800 кг сүтті, майлылығы 4,02%, ал «Camel KZ» ЖШС жануарларының сүт өнімділігі 3 мың кг сүтті, майлылығы 4,5% құрайды. Зауыт желісінің түйелері лактация кезінде 4,5% майлылығымен 4500 кг сүт өндіреді. «Кірпік» желісінің түйелері жүнді қырқуды, сүт өнімділігін, сүттегі май құрамын 4,2%-дан кем емес тұқым қуалайды.
Арал зауыттық үлгідегі Қазақтың айыр өркешті түйелерінің айрықша ерекшелігі өнімділік бағыты – сүтті-етті және сүтті. Арал зауыттық үлгідегі қазақ айыр өркешті түйелердің зауыттық үлгісінде «Сакон-бура 41» және «Сакон бура-32» екі зауыттық түрі бар. Тірі салмағы орта есеппен 788,5 кг, жүні 12,4 кг. Жылдық сүт өнімділігі 1729,1 кг, майлылығы 5,45%.
Түйелер еліміздің 6 өңірінде: Маңғыстау, Түркістан, Жамбыл, Атырау, Қызылорда және Алматы облыстарында өсіріледі. Қазақстанда түйе басының 92%-ы қазақтың айыр өркешті тұқымы.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда түйенің қажетті тұқымын қайдан табуға болады?
Аруана және Бактриан түйелерінің тұқымын «Дәулет-Бекет» ЖШС өсіреді — бұл түйелер саны бойынша әлемдегі 2-ші компания, сондай-ақ Қазақстандағы ең ірі компаниялардың бірі. «Дәулет-Бекет» кәсіпорнында 5 мыңға жуық бір өркешті түйе бар, оның ішінде шұбат өндіру үшін ұсталатын 2,5 мың аналық бас бар. Әр түйеге күніне 5-7 литр сүт келеді. Түйе сүтін өңдеудің меншікті қуаты Алматы қаласында орналасқан және күніне 5 тоннаға дейін өндейді.
Қызылорда облысында 40-қа жуық асыл тұқымды түйе шаруашылығы бар, оларда 63 мың түйе бар — бұл ҚР-дағы саны бойынша 3-ші көрсеткіш. Түйелер ұсталатын Қызылорда облысындағы ең ірі шаруашылық — Арал ауданының «Құланды» асыл тұқымды ЖШС. Мұнда қазақтың айыр өркешті түйе тұқымының 1 мың түйесі бар.
«Біз Қызылорда үлгісіндегі қазақтың айыр өркешті өндірушінің екі желісін шығарып, «Ақбасты 29» және «Құланды бура» желілерін атадық. «Ақбасты 29» түйлерінің тірі салмағы — 850 кг, 16,5 кг жүн қырқылған. «Құланды бура» түйлерінің орташа салмағы 740 кг, жүні 12,5 кг кесілген. Жылына біз 100 аналықтан 45 бота аламыз. Бұл өте жақсы көрсеткіш», — деді Серік Диханов.
© Анжелика Родимченко, baibolsyn.kz, 2024 ж.
