Қазақстанда қызанақ өсіру бойынша жылыжай бизнесі: аурулар және қорғау құралдары

Мол өнім алу үшін қызанаққа көшет өсіруден бастап жеміс беру аяқталғанға дейін дұрыс күтім жасау керек. Өсірудің 2 әдісі бар: ашық және жабық (жылыжай). Жабық әдіс үшін өсіру сыртқы ауа-райы жағдайлары соншалықты маңызды емес, бірақ жылыжайдың өзінде микроклимат маңызды. Бұл әдіс қарапайым құрылысына және өсірілетін дақылдың талаптарына сәйкес микроклиматты механикалық реттеу қабілетіне байланысты ең қолайлы.

Біз осы мақалада қызанақтарды күтудің нюанстарын қарастырамыз.

«Қазақстанның жылыжай шаруашылығы қауымдастығы» деректеріне сәйкес қызанақ өсірумен айналысатын жылыжай комбинаттарының көпшілігі Алматы, Ақтөбе, Жамбыл, Қарағанды, Қызылорда және Маңғыстау облыстарында орналасқан.

Қазақстанда қызанақ өсіретін жылыжай комбинаттары*

* https://greenhouses.kz/association бойынша құрастырылған

Қазақстанда қорғалған топырақ үшін рұқсат етілген селекциялық жетістіктер тізімінде жылыжай қызанағының 6 сұрыпы мен 66 F1 буданы бар, оның ішінде 5 F1 буданы және 6 сұрыпы ҚазҚКШҒЗИ селекциялық бағдарламасы бойынша, ТМД селекциясының 16 F1 гибриді және Голландия селекциясының 45 F1 гибриді құрылды.

Қазіргі уақытта қызанақ сұрыптарын бірінші буынның гетерозды будандарымен (F1) толығымен ауыстыру жүріп жатыр, олар экстремалды өсу жағдайында икемді және өнімді: «Астона», «Атос», «Верлиока», «Виса», «Гамаюн», «Ирок», «Карлсон», «Красная стрела», «Ласточка», «Русич», «Сольвейг», «Сонато», «Стриж», «Сюжет», «Тортила», «Шагане», «Шеннон». «Қазақ картоп және көкөніс шаруашылығы ҒЗИ» селекциясындағы қызанақтың отандық сұрыптары мен будандары:

● F1 будандары: «Алуа», «Нұрай», «Диас», «Сәнді F1», «Дәмді F1»;

● «Диас», «Жалын», «Сердце Астаны» сұрыптары, «Золотая бусинка» және «Солнечная жемчужинка» черри кызанағы.

Өкінішке орай, Қазақстанда отандық селекциялық сұрыптар танымал емес, өйткені нарықта тек импорттық тұқымдар басым. Ең танымал биік сұрыптар: «Белле F1», «Бычье сердце», «Биг Биф F1» және т.б. қызанақтың төмен өсетін түрлері де бар. Олардың ерекшелігі - өсіру жылыжайда да, ашық далада да мүмкін. Қазақстанда «Новичок», «Большая Радуга», «Факел», «Ажур F1», «Царевна F1», «Дачник» сияқты төмен өсетін сұрыптар бұрыннан танымал.

Жылыжайда қызанақ өсіру бойынша практикалық ұсыныстар

Жылыжайда қызанақтан жақсы өнім алу үшін келесі шараларды сақтау маңызды:

1. Жылыжайдағы ауа температурасы 25°C, түнде — 17-18 ё°C, ал топырақ — 18°C, ылғалдылық — 60% болуы керек. Жылыжайды мезгіл-мезгіл суарып, желдетіп отыру керек, жапырақты кремниймен қоректендіру керек.
2. Көшеттерді шамамен 50 күн ішінде және 10-12 жапырақ пен жұп гүлшоғыры болған кезде отырғызу керек.
3. Жылыжайды сабынды сумен жуып, оған түтін бомбаларын салып, топырақты биологиялық өнімдермен өңдеп, 2 апта бойы пленкамен жабу ұсынылады. Әрі қарай, тыңайтқышты қосып, жабындау материалымен жабу керек.
4. Биік сұрыптарды бір-бірінен 50 см қашықтықта отырғызу керек, ал төмен өсетін сұрыптарды - 1 м2-ге 2,5 өсімдіктің жиілігімен 20-30 см тереңдіктегі шұңқырға шахмат түрінде отырғызу керек. Әр шұңқырды калий перманганатының бір пайыздық ерітіндісімен өңдеу керек. Отырғызғаннан кейін қызанақты бір апта бойы суармау керек, содан кейін тамшылатып суару қажет.
5. Отырғызғаннан кейін 3 аптадан кейін өсімдіктерді қоректендіру керек. Ол үшін азот, фосфор және калий қажет болады. Екінші рет — 10 күннен кейін калий азотымен. Үшінші рет — тағы 2 аптадан кейін калий және фосформен. Төртінші рет жемістер піскен кезде қызанақ калиймен қоректенеді.
6. Қызанақты байлау керек. Төмен сұрыптар үшін бұтадан 20 см жоғары қадалар, биік үшін — биіктігі 2 м-ге дейін қадалар қолайлы.
7. Жылыжайдағы температура тұрақты болуы керек.
8. Жылыжайда ашық жерге арналған құралдарды пайдаланбау керек.

Әрине, қызанаққа жылыжай күтімін ұйымдастырудың жалпы тәсілдерін ұстану жақсы өнім алу үшін жұмыстың аз ғана бөлігі болып табылады. Дақыл үшін тамаша вегетациялық жағдайларды қамтамасыз ету іс жүзінде мүмкін емес болғандықтан, қызанақты аурулар мен зиянкестерге қарсы өңдеу қажет.

Вегетациялық кезең дамудың 5 кезеңін қамтиды:

1. Алғашқы шығыстардың пайда болуымен көшеттердің пайда болуы (25-30 күн).
2. Бүрлену (20-25 күн).
3. Гүлдену (20-30 күн).
4. Жемістің пайда болуы (20-30 күн).
5. Жемістердің пісуінің басталуы және жаппай пісуі (15-20 күн).

Вегетациялық кезеңде қызанақты көптеген аурулар күтеді: фитофтороз, альтернариоз, қоңыр шірік, бактериялық және инфекциялық емес аурулар.

Дамудың вегетациялық кезеңдеріне сәйкес жылыжайда қызанақты аурулардан өңдеу схемасы

Көшеттерді отырғызу кезінде әр шұңқырға биофунгицид Глиокладиннің 1 таблеткасын салыңыз — ол жас өсімдіктерді тамыр мен тамыр бойындағы шіріктерінен қорғайды.

Фитофтороздан, тамыр мен тамыр бойындағы шіріктерінен екі компонентті фунгицид Превикур Энерджи қолдануға болады. Ол патогендік микрофлораның дамуын толығымен тежейді және тамыр жүйесінің өсуін ынталандырады. Өсімдіктерді тамырдың астына суару керек — алдымен көшеттерді тұрақты жерге отырғызғаннан кейін 2-3 күн өткен соң, содан кейін — 14 күн аралықпен. 5 өңдеуге дейін рұқсат етіледі.

Жылыжайларда фитофтороз бен альтернариозға қарсы ХОМ — құрамында мыс хлориді бар препаратты қолдануға рұқсат етіледі. Қызанақты 7-10 күн аралығымен өңдеу қажет. 4 өңдеуге дейін рұқсат етіледі.

Бактерра биологиялық препараты (құрамында Bacillus subtilis бактериясының штаммы бар) жылыжайда сабақ өзегінің некрозына, фузариоз солуына, қоңыр даққа, қызанақтың тамыр шіріктеріне қарсы тиімді. Вегетациялық кезеңде өсімдіктерді 20-30 күн аралығымен екі рет шашырату қажет.

Алирин-Б және Гамаир биофунгицидтері жылыжайда фитофтороз бен альтернариозға қарсы қолданылады. Гүлдену мен жеміс пайда болған кезде немесе аурудың алғашқы белгілері пайда болған кезде оларды өсімдіктерге шашырату керек. Қайта - 7-14 күн аралығымен, барлығы 3 өңдеуге дейін.

Жылыжайда қызанақты зиянкестерге қарсы өңдеу

Жылыжайда қызанақтарда біте, аққанат, трипс пайда болған кезде неоникотиноидтар тобынан рұқсат етілген препараттардың бірін қолдану ұсынылады: Биотлин, Зубр, Алтын Ұшқын, Калаш, Танрек. Бір маусымда бір өңдеуге рұқсат етіледі. Дәл осы зиянкестерге қарсы пиретроидтар тобынан Инта-Ц-М препаратты қолдануға болады. Құралды бір рет қолдануға болады.

Жапырақтар мен сабақтарда дақтар пайда болған кезде инсектицидпен бүрку ұсынылады. Олар біте сияқты жапырақтардың астыңғы жағында жиналуға бейім өрмекші кенелермен байланысты болуы мүмкін. Сабақта дақтардың пайда болуы зең ауруының белгісі болуы мүмкін. Зең ауруларын болдырмау үшін топырақты шамадан тыс ылғалдандырудан аулақ болып, ауыспалы егіс ережелерін сақтау керек.

Химиялық инсектицидтерді жылыжайда зиянкестер көп болған жағдайда ғана қолдануға тырысыңыз. Препараттарды әртүрлі белсенді заттармен ауыстырыңыз.

Өсімдіктерді зиянкестердің бар-жоғын үнемі тексеріп, уақтылы шаралар қабылдаса, биологиялық құралдармен шектелуге болады, бұл ережелер сақталған жағдайда өте тиімді.

Мысалы, биологиялық инсектоакарицид Фитоверм жылыжайда өрмекші кенелердің, біте мен трипстің әртүрлі түрлерінің таралуын тиімді болдырмайды. Бір маусымда 7-10 күн аралығымен 3 өңдеуге дейін жүргізуге болады.

Сондай-ақ, сақтық шаралары ретінде дақылды қорғау мен қоректендірудің кешенді әдісін таңдаған дұрыс болар еді, өйткені макро және микроэлементтердің жетіспеушілігі өсімдіктің әлеуетін төмендетеді. Қызанақ тыңайтқыштарға өте сезімтал, бірақ оларды қолданған кезде қоректендіру жоспарын қатаң сақтау керек. Көбінесе фермерлер келесі мәселелерге тап болады:

● Ұзақ гүлдену және жеміс түзілуінің баяулауы. Өсімдік азотты тым көп алады, бұл жапырақтардың өсуіне әкеледі, ал фосфор жеткіліксіз, бұл гүлденуге және жеміс берудің баяулауына ықпал етеді. Құрамында азот, фосфор, калий және күкірт көп болатын кешенді әмбебап тыңайтқышты немесе басқа заттарға қарағанда фосфор мөлшері сәл жоғары тыңайтқышты таңдау керек.

● Дақтардың немесе төбе шірігінің пайда болуы. Шіріктің пайда болуы кальций жетіспеушілігінің белгісі болып табылады. Бұл көбінесе біркелкі емес суарудан, ылғалды және құрғақ топырақ арасындағы тербелістен туындайды, бұл өсімдіктің кальцийді сіңіруіне жол бермейді. Минералды қоректендіруді таңдағанда, топырақта кальцийдің жеткілікті коэффициенті бар екеніне көз жеткізіңіз немесе құрамында осы элемент болатын тыңайтқышты таңдаңыз. Бұл жағдайда концентрацияланған кальций бар сұйық тыңайтқышты қолдану ұсынылады.

Соңғы кезең - қызанақ жинау. Бұл сіз өсіретін сұрыптарға байланысты болады. Айта кету керек, жергілікті нарықтарға арналған қызанақ қызғылт және қызыл жемістер сатысында жиналады, ал алыс қашықтыққа тасымалдауды жоспарлап отырған жемістер — жатқанда пісетін қоңыр жемістер.

Шетелде қоңыр жемістерді этилен газымен өңдеу әдеттегідей, сондықтан тасымалдау кезінде жемістер соңғы кезеңге дейін піседі. Бірақ сіз кішкене құлықты қолдана аласыз: піспеген жемістерді піскен қызанақпен бірге пакетке салыңыз. Піскен қызанақ табиғи түрде этиленді басқа қоңыр жемістермен қамтамасыз ету үшін жеткілікті мөлшерде шығарады. Сондай-ақ, табиғи жағдайда қызанақ 20°C температурада 14 күннен кейін, 12°C температурада 28 күннен кейін пісетінін атап өткен жөн. Піскен жасыл қызанақты сақтау үшін температура 12-21°C аралығында болуы керек.

© Анжелика Родимченко, baibolsyn.kz, 2024 ж.