Әлемде «жасыл» энергияны өндіру және тұтыну үнемі өсіп келеді. Күн батареялары, жел диірмендері және басқа да жаңартылатын көздер –көптен бері қызығушылық емес, қарқынды дамып келе жатқан перспективалық бағытқа айналды. Мысалы, Германияда 2022 жылы жалпы энергия өндірудің шамамен 50%-ы баламалы көздерден алынған. Ауыл шаруашылығы өндірушілері де энергетикалық тәуелсіздікке қарай қозғалысқа өз үлестерін қосуда, өйткені жер және өндірістің биологиялық қалдықтары сияқты активтің иелігінде оны барынша пайдаланбау күнә болып табылады. Үлкен аумақтар фермерлерге жел генераторлары мен күн панельдерін орнатуға мүмкіндік береді. Бұл алаңдағы белсенді ойыншылар – қайта өңдеумен айналысатын мал өсірушілер. Бұл материалда біз Германиядағы сүт фермаларының иелерінен энергия тиімділігі бойынша негізгі кеңестерді жинадық.
Қалдықтардың екінші өмірі
Өзінің жем-шөп базасы бар фермерлер өсімдік қалдықтарын биоотын – пеллеттерге қайта өңдей алады. Бұл – ауылшаруашылық өндірісінің немесе ағаш өңдеу өнеркәсібінің қалдықтарынан жасалған түйіршікті отын. Ал мал шаруашылығының ағындарын биогаз немесе тыңайтқыш өндіру арқылы пайдаға жоюға болады. Мысалы, Германияда үгінділер, сабан немесе көң сияқты қайта өңделетін заттар экологиялық таза отын өндіру үшін белсенді қолданылады. Қазақстанның көптеген шаруашылықтарында зығыр сабанының, күріш қауызының, көңнің және басқа да шикізаттың үлкен қоры бар, олар пеллеттер жасауға өте ыңғайлы.
Табыстылықты есептеу
Табыстылыққа жобаның ауқымы да, шикізат түрі де әсер етеді. Аумақта жел генераторларын орнату, ферманы күн панельдерімен жабдықтау, өндіріс қалдықтарын биогазға немесе пеллеттерге қайта өңдеу – әр жағдайда күрделі шығындар әр түрлі болады.
Егер, мысалы, пеллеттер туралы айтатын болсақ, онда оларды өндіру технологиясы көп сатылы және дайын өнімді кептіру, ұнтақтау, престеу және қаптау кезеңдерінде электр энергиясының үлкен шығынын талап етеді. Сондықтан, электр энергиясы бағасының ауытқуына тәуелді болмас үшін, ең алдымен, өз кәсіпорнының жұмысын «жасыл» энергиямен қамтамасыз еткен жөн. Dorr-Biomassehof компаниясының басшысы Армин Хогенауэр Германияда бір тонна пеллет қазір шамамен 300 еуроны құрайтынын, ал өткен күзде бұл көрсеткіш үш есе жоғары екенін айтып берді. Өндіріс табыстылығын бүгінгі таңда фермер шикізат құнына байланысты тоннасына 20-50 еуроға бағалайды.
Технологияны пысықтау
Шағын өндіруші бола отырып, өнімнің жоғары сапасы арқылы нарық сегментін алуға болады. Фермер Армин Хогенауэрде 100 бас сауын табыны бар, ал пеллет өндірісі – оның параллель бизнесі болып табылады. Мюнхенге жақын орналасқан Dorr-Biomassehof зауыты жылына шамамен 70 мың тонна ағаш пеллет шығарады. Өңірде үлкен бәсекелестер жеткілікті болғанына қарамастан, сапалы сипаттамалардың арқасында сатып алушылар Dorr-Biomassehof өнімдерін таңдайды. Мәселе мынада, пеллеттер өндірісінде компания крахмал қосуды қамтитын бірегей технологияны пайдаланады. Бұл құрамдағы шаң мөлшерін айтарлықтай азайтады.
Жылу беру туралы айтатын болсақ, 1 тонна пеллет жағу шамамен 4500 ккал береді. Бұл – отынның биологиялық таза түрі, өйткені мұндай пеллетті жағу кезінде көмірқышқыл газы мен күл іс жүзінде түзілмейді. Армин Хогенауер Eldala.kz, басылымына негізгі сатып алушылар – бұл жылыту үшін пеллеттерді пайдаланатын үй иелері екенін айтты.
- Олар үшін пеллеттің түсі де маңызды, олар ашық реңктерді жақсы көреді. Әрине, олар үшін қалыпты баға кезінде жоғары жылу беруі тартымды, дейді Армин Хогенауер.
Ферма активтерін оңтайландыру
Мал өсірушілердің қолында үлкен жер учаскелері, сондай-ақ көптеген өндірістік кеңістіктер болғандықтан, бұл ғимараттардың төбелеріне күн панельдерін орнатуға мүмкіндік береді.
Күн электр станциясының өзін-өзі ақтауы – 3-7 жыл, ал қызмет ету мерзімі өте ұзақ – шамамен 30 жыл. Осылайша, бұл – қосымша табыс табу мүмкіндігі бар сүт фермалары үшін тиімді инвестиция.
Биогазға екпін
Ауылшаруашылық кәсіпорындары үшін қосымша кірістің тағы бір нұсқасы – өндіріс қалдықтарымен жұмыс істейтін биогаз қондырғылары. Мысалы, мал фермаларының ағындары, боен (қан, май) бар қайталама шикізат немесе ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеуден өсімдік қалдықтары.
Бір текше метр биогазға өңделетін масса шығарылатын жылу көлемі бойынша 1,6 кг көмірге тең. Бұл – екі қоянды қуып, екеуін де ұстауға болатын нұсқа. Өйткені, биогаз қондырғылары экология және биологиялық қалдықтарды кәдеге жарату тұрғысынан жақсы шешім ғана емес, сонымен қатар жылу, энергия және қосымша табыс көзі болып табылады. Олардың ерекшелігі – энергия өндірісі тәулік уақытына тәуелді емес және оны түнде де жасауға болады.
Биогазды электр энергиясын өндіру үшін де, үй-жайларды жылыту немесе суды қыздыру үшін де пайдалануға болады. Ал көңді қайта өңдеудің және зарарсыздандырудың термофильді режимінің арқасында биогаз қондырғылары сіздің шаруашылығыңызға немесе сатуға сапалы тыңайтқыштар мен стерильді жем-шөп қоспаларын өндіруге мүмкіндік береді.
Германияда биогаз өндіру идеясы Фрайзингте Оңтүстік Бавария фермерлері мал шаруашылығынан көңді кәдеге жарату нұсқаларын іздеген кезде пайда болды. Бір қондырғыны салу құны белгіленген қуаттылықтың 1 киловаты үшін 4 мың еуро қағидаты бойынша есептеледі. Орташа алғанда, жоба 10-15 жылдан кейін өтеледі.
Бүгінде елімізде жылына 33 тераватт энергия өндіруге мүмкіндік беретін 10 мыңға жуық биогаз қондырғылары бар, яғни Германияның барлық генерациясының 10%-ы.
Табиғи газ баламасы
Мал фермаларының иелері биометан өндірісіне назар аударуы керек. Бұл – қоспалардан тазартылған биогаз, ол әр түрлі шикізаттан, атап айтқанда көңді өңдеу арқылы алынады.
Биометан – табиғи газдың ең жақын баламасы. Оны тасымалдау үшін отын ретінде де пайдалануға болады. Бүгінде Германияда сұйытылған биометан өндіретін 278-ге жуық қондырғы бар. Айта кету керек, бензин мен дизельде іштен жанатын қозғалтқыштары бар жеңіл автомобильдерден айырмашылығы, отынның бұл түрі көміртекті бейтарап деп танылады.
Артық энергияны сату
Баламалы көздерден энергия өндіру арқылы сүт фермаларын оңтайландыру өз шығындарын төмендетіп қана қоймай, оның артық мөлшерін сатудан тұрақты қосымша пайда табуға мүмкіндік береді. Мысалы, Huabahof сүт фермасында жиынтық қуаты жылына 390 мың киловатт болатын күн панельдері орнатылған. Жақсы ауа - райында күн батареялары максималды жұмыс істейді және бұл артық электр энергиясын желіге сатуға мүмкіндік береді.
Шаруа қожалығының иесі Франц Деммель өзінің орташа тұтынуы жылына шамамен 90 мың киловатт құрайтынын және шамамен 300 мың киловатт сатылатынын айтады. Кірістер туралы айтатын болсақ, пайданың шамамен 40%-ны сүт береді, ал қалған 60%-ы – энергия өндірісі.
Энергетикалық тәуелсіздік
Егер Сіз жаңартылатын энергия көздеріне қарасаңыз немесе осы жолда қадам жасасаңыз, онда электр қуатымен жұмыс істемейтін барлық жабдықты ауыстыру экономикалық тұрғыдан тиімді. Осылайша Сіз қазыналық энергиядан толық тәуелсіздікке қол жеткізе аласыз. Бүгінде Huabahof сүт фермасы 100% өз электр қуатымен жұмыс істейді. Көң сорғылары, жем-шөппен манипуляцияға арналған екі трактор, оларды араластыруға және таратуға арналған араластырғыш, сауу роботтары, желдету және салқындату жүйесі – бұл техниканың барлығы толығымен электрлік.
Соляркада жұмыс істетін жем тиегіш трактор жылына шамамен 1000 литр тұтынар еді, литріне 1,8 еуро. Әр агрегатта осындай үнемдеу бар. Ауыр дала техникасына келетін болсақ, ол дизель отынында жұмыс істейді, бірақ ферма иесінің электр тракторын сатып алу, сонымен қатар сутекті өз бетінше өндіру және осылайша басқа энергия көзін табу жоспарлары бар.
Мал шаруашылығы кешенінің архитектурасын ескеру
Сүт-тауар фермасындағы ғимараттардың конструкциясы баламалы энергетика объектілерін тиімді және қауіпсіз пайдалануды әрдайым қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан биоэнергетика элементтерінің ең тиімді орналасуы үшін орынды мұқият таңдау керек. Болашақта мал шаруашылығы кешенін жобалау кезеңінде де осы критерийге сүйену керек.
Мысалы, күн панельдерін орнату кезінде панельдердің дұрыс бұрышы маңызды, сондықтан олар көбінесе арнайы қашықтағы құрылымдарға орналастырылады. Жаңа мал кешендерін салу кезінде Сіз осы ерекшелікті бірден ескеріп, күн электр станцияларын біріктіру үшін қолайлы жағдайлар жасай аласыз.
Үнемдеу үшін кооперация
Егер Сізде биоэнергетика жобасын бастау үшін жеткілікті қаражат немесе ресурстар болмаса – кооперация опциясын қарастырыңыз. Мысалы, Германияда фермерлер бір биогаз қондырғысын біріктіріп, бөліседі.
Жаңартылатын энергия көздеріне қатысты әлемдік қозғалыста Қазақстанның болашағы зор. Бірақ қазіргі уақытта бұл бағыт тек даму сатысында, өйткені арзан қазба отындары басымдыққа ие, ал «жасыл» энергия елдегі жалпы өндірістен тек 5% құрайды. Бірақ мемлекеттің баламалы энергетика саласында белгілі бір міндеттемелері болғандықтан, ауыл шаруашылығы осындай инновацияларды енгізу үшін негіз бола алады.
Мысалы, ел көлемінде алыс қыстаулар мен жайылымдарға электр желілерін төсеу өте тиімді емес. Дәл осындай жерлерде күн панельдерін немесе жел диірмендерін пайдалану туралы ойлану керек. Ал мал өсірушілер мен құс өсірушілер үшін қалдықтарды кәдеге жаратуға, өз энергиясын алуға ғана емес, сонымен қатар қосымша пайда көзін табуға мүмкіндік беретін биогаз қондырғылары тамаша шешім болады.
