Түркістан облысында ғалымдар «арвана» түйе тұқымынан жаңа селекция шығарды. Жаңа желіні шығару орны бойынша Отырарлық деп атауға шешім қабылданды. Түйелердің Отырарлық зауыттық түрінің басты айырмашылығы – сүт өнімдерінің көп өндірілуі.
Бүгінгі таңда Қазақстанда елдің оңтүстігі мен батысында өсірілетін әр түрлі тұқымды және типтегі 280 мыңнан астам түйе бар. Қазіргі түйе шаруашылығы сүт өндірісіне көбірек бағытталған. Бұған түйе етіне деген сұраныстан әлдеқайда жоғары шұбат сұранысының артуы себеп болды. Сонымен қатар, фермерлер түйе етін негізінен қазақстандықтардың өздері тұтынатын кезде сүт өнімдерін экспортқа жиі жібереді. Жүнге сұраныс бар, бірақ әзірге тек орташа, ішкі нарықта.
Шұбат өндірісіне келетін болсақ, Түркістан облысында оны құрғақ сүтке өңдейтін зауыт жұмыс істейді. Өндіріс қуаты тәулігіне 100 тоннаға дейін, өнім жақын және алыс шетелдерге, көбінесе Қытайға экспортталады.
Соңғы жылдары түйе шаруашылығындағы сүт бағыты ең өзекті болғандықтан, қазақстандық ғалымдар ең өнімді тұқымдардың бірі — түрікмен арванасына назар аударуды ұйғарды.
Оңтүстік-Батыс мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы ҒЗИ бас ғылыми қызметкері, Қазақстанның еңбек сіңірген өнертапқышы, профессор Нұрадин Әлібаевтың айтуынша, Түркістан облысы Отырар ауданының шаруа қожалықтарында ғалымдар сүт бағытындағы түйелердің жаңа зауыттық түрін шығарды, оны Отырарлық деп атады. Жаңа желіні Ауыл шаруашылығы министрлігінің сараптамалық комиссиясы бірден сынап көрді.
«Отырар желісінің саны 160 басты құрайды. Жоғары құнды өндірушілерді таңдауды, түйелердің аналық басын таңдауды, ұрпақтарын өсіруді және таңдауды қамтитын селекциялық жұмыстың нәтижесінде жоғары сүт өнімділігімен ерекшеленетін жануарлар типі шығарылды. Бір жыл ішінде Отырарлық тип орта есеппен 2 мың кг сүт береді, ал ең жақсы түйелері - 2600 кг-нан астам. Сүт майлылығы 4,1-4,3% құрайды», — деді Нұрадин Әлібаев.
Түйенің жаңа түрін өсіру кезінде ғалымдар желіннің пішініне де назар аударды, өйткені бұл машинада саууға көшу үшін үлкен маңызға ие. Қазіргі уақытта шаруа қожалықтарында қолмен сауу жүргізілуде, бірақ сауу жабдықтарын енгізуге сұраныс артып келе жатқандықтан, өнім көлемі сәйкес болуы керек.
Нұрадин Әлібаевтың айтуынша, арвана тұқымының жаңа Отырарлық желісіне ондаған шаруа қожалықтары қызығушылық танытып отыр, олар жаңа табынды одан әрі өсіру үшін өндіруші түйелерді сатып алуда.
Түркістандықтар Маңғыстау облысының фермерлерімен түйелердің тағы бір жаңа желісімен бөлісті. Шаруа қожалықтары жаңа зауыт түрін құру үшін аналық мал басын сатып алады. Бұл түйе тұқымы да жоғары сүт өнімділігімен ерекшеленеді.
Қазіргі уақытта түйе шаруашылығы саласында ғалымдар Түркістан, Маңғыстау, Жамбыл, Алматы, Атырау және Қызылорда облыстарының 12 шаруа қожалығында зерттеулер мен селекциялық жұмыстар жүргізуде.
Қазақстанда түйе өсіру мал шаруашылығында ерекше орын алады. Ғалымдар атап өткендей, 30 жыл бұрын олардың саны шамамен 1 млн болды. Бүгінгі таңда ғалымдар мен мал өсірушілердің алдында осы белгіге жақындау міндеті тұр. Өйткені, түйелер талғамайтын жануарлар болғандықтан, олар көп пайда әкеледі — бұл ет, жүн, бірақ, ең бастысы, көптеген емдік қасиеттері бар сүт. Шұбат құрамында ақуыз, май, кальций және С дәрумені көп.
© Самал Ахметова, baibolsyn.kz, 2024 ж.
