Ақбас (қазақ ақбас)
Тұқымның атауыЕтті
БағытыІҚМ
Жануардың түрі
Қазақ ақбас тұқымы (Aqbas) — ет мақсатындағы сиыр тұқымы. Тұқым Қазақстан мен Ресейдің оңтүстік-шығыс бөлігінде өсірілді. Етті мал шаруашылығы базасы үшін 1930 жылдан бастап Қазақстан мен Төменгі Еділ кеңшарларында қазақ және қалмақ малын герефорд сиырларымен шағылыстырды. Алынған будандар герефорд малының жоғары ет қасиеттерін жергілікті төзімділікпен және бейімделгіштікпен біріктірді.
1950 жылы жаңа тұқым Министрлер кеңесінің "Қазақ ақбас" жарлығымен бекітілді.
Өткен ғасырдың сексенінші жылдарында "Анката" және "Шапай" совхоздарының сынақ станцияларында тәулігіне 1600 г салмақ қосатын және 15 айлық жаста 600 кг болатын бұқалар ұсталды. Бұл әлемдік табыстың шегі болды. Ол кезде "Қалбатау" шаруашылығынан "Пани 132" сиырының салмағы 1036 кг, ал "Бруска 258" бұқасының салмағы 1400 кг болатын. Бұл жетістіктер қазақ ақбас тұқымының үлкен әлеуетін көрсетеді.
1991 жылдың аяғында Қазақстан аумағында осы тұқымның 1,5 млн астам басы болды. Ол өзінің алғашқы таралуын Қазақстанның батысы мен шығысында алды.
Тұқым туралы толығырақ BaiBolsyn арнасындағы бейне энциклопедиядан көріңіз:
Қазақтың ақбас тұқымы түрлі реңктегі қызыл түспен сипатталады. Басы, кеудесі, құрсағы мен тұяқтарының төменгі бөлігі, сондай-ақ құйрық ұшы ақ түсті. Жазда түгі қысқа, тегіс, жылтыр, қыста жануарлар қалың, ұзын түкпен өседі, олардың көпшілігінде бұйра болады. Ересек сиырлардың салмағы 540-580 кг, кейде 700 кг дейін, бұқалар - 950 кг дейін.
Қазақтың ақбас тұқымы сиырларының құнды ерекшеліктері - жылу мен аязға жақсы төзе білу, тез серуендеу және тірі массаның жоғары салмақ қосуын қамтамасыз ету. Қатаң жағдайларға бейімделген мал, тіпті, аз жайылымдарда да қосымша азықтандырусыз салмақ қосуды жалғастырады.
Салмағы мен дене түрі бойынша бұл тұқымның жануарлары герефорд тұқымына ұқсайды. Жас жануарлардың тірі салмағы төлдеген кезде 27-30 кг, сорғышта өсірген кезде 8 айға дейін 220-270 кг жетеді. Күнделікті салмақ қосу 1200-ден 1600 г-ға дейін болуы мүмкін. Мал ерте жетіледі, жақсы жүреді және бордақыланады. Сою өнімділігі 53-55%-ды құрайды, жақсы азықтандырылған бұқаларда ол 60-65%-ға жетеді. Бұл сиырлардың еті шырынды, бұлшықет арасында май жиналады. Қазақтың ақбас сиырларының орташа сүт өнімділігі - 1000-1500 кг сүт. Сүттің орташа майлылығы 3,8-4,0%, кейбір жағдайларда - 4,8%-ға дейін.
Ақбас - Қазақстанның етті мал шаруашылығының символы. Бұл тұқым ел аумағында кең таралған6 бүкіл асыл тұқымды малдың шамамен 60%-ын құрады.
2021 жылы ҚР-да ақбас саны 470 мыңнан асады. Егер асыл тұқымды ақбас өсірумен айналысатын шаруашылықтар туралы айтатын болсақ, бүгінде Қазақстанның барлық бұрыштарында олардың саны 15 мыңнан асады. Оның 357-сі - Қазақтың ақбас тұқымы республикалық палатасының мүшелері. Палатаның негізгі қызметі қазақтың ақбас тұқымымен селекциялық-асыл тұқымдық жұмысты ұйымдастыруға және үйлестіруге бағытталған.
Бүгінде қазақтың ақбас тұқымы республиканың барлық 14 облысында өсіріледі. Ақбас мал басының саны бойынша Шығыс Қазақстан облысы (онда 72 763 бас шоғырланған), сондай-ақ Батыс Қазақстан облысы (44 449 бас) және Павлодар облысы (22 654 бас) көшбасшы болып табылады.
Шығыс Қазақстан облысындағы "Шалабай" асыл тұқымды шаруашылығы өз шаруашылығында өнімді табын құрумен және бүкіл елдегі ақбас мал басын жақсартумен айналысады. "Шалабайда" 1500 бас ақбас аналық табын бар. Қазақтың ақбас тұқымын өсіру жөніндегі шаруашылық жұмысының толық сипаттамасын төмендегі бейнеден қараңыз.
2021 жылы құрғақшылыққа қарамастан, жем-шөп жағдайы қиын болған кезде, Солтүстік Қазақстан облысындағы Привольный ауылының жанында жұмыс істейтін "Колос" фермерлік қожалығы мықты шаруашылықтардың бірі болды. Бұл - қазақтың ақбас тұқымды асыл тұқымының репродукторы. Бүгінде мұнда 350 бас ұрғашы мал бар.
Сондай-ақ, "Приречное-Агро" ЖШС шаруашылығында қазақтың ақбас (ақбас) тұқымын өсірумен айналысады, өйткені мал шаруашылық алқаптары үшін қарапайым және ең үнемді. 1500 малдан - 600 бас сиырлар, ал қалғандары - бұзаулар.
Ақбастардың басқа да көптеген селекционерлерінің қатарында 800 бас аналық басымен және табынды кеңейту жоспарларымен "Галицкое" ЖШСбар.
Бір бастың орташа бағасы 300-350 мың теңгені құрайды. Бұл ретте сапалы мал әлдеқайда қымбат тұруы мүмкін. Мысалы, ең жоғары бағаны "Елубай" ШҚ сұрайды — бірінші санаттағы қашар үшін — 500 мың теңге, бірінші санаттағы бұқа үшін — 550 мың теңге. Шаруашылықтағы малдың орташа салмағы - 350-360 кг.
Сатуға қойылған мал саны бойынша бірінші орында Шығыс Қазақстан облысында, Семей маңында жұмыс істейтін "Приречное" агрофирмасы тұр. "Приречное" агрофирмасының асыл тұқымды аналық табыны қазақ ақбас және әулиекөл екі тұқымының 2000 басын құрайды. Репродуктор сатылымға бірінші санаттағы 400 қашар мен 127 бұқа, сондай-ақ екінші санаттағы 60 бұқа шығарды. Барлығы - 587 бас. Малдың жасы - 6 ай, салмағы - 180-200 кг.
Қанды жаңарту үшін қазақстандық фермерлер қазақ ақбас тұқымды асыл тұқымды малды шетелден алып келеді. Атап айтқанда, Ресейден 2021 жылы 4 465 жануар әкелінді. Қазақстан асыл тұқымды ақбастарды Қырғызстанға - 211 бас және Өзбекстанға - 150 бас экспорттады.
Жануарлардың денсаулығы мықты және керемет төзімділікке ие, кең жайылым жағдайында өзін жақсы сезінеді, Қазақстан үшін шешуші рөл атқаратын малды айдау кезінде ұзақ қашықтықты оңай еңсереді. Осындай әмбебаптықтың арқасында ақбастарды елдің кез келген аймағында оңай өсіруге болады.
Генетикалық жағынан жақын тұқым - Герефорд.
