Қоян
Жануардың түріКүлгін
Тұқымның атауыБағалы терілі
Бағыты
Лилактар бүгінде күлгін түс сирек емес және көптеген тұқымдардың түсінде кездесетін уақытта, бәлкім, жасап шығарылмас еді. Бірақ ХХ ғасырдың басында Еуропада қоян өсірушілер әдеттен тыс барлық нәрсені іздеуге құмар болды. Жаңа тұқымдар оңды-солы, үлкен жылдамдықпен өсірілген. Қоян асыраушы жаңа түске қол жеткізген бетте бірден жаңа тұқым туралы мәлімдейтін. Сол кезеңнің сирек орын алатын сәтті мысалдарының бірі – Гавана. 1889 жылы алғашқы шоколадты қоян пайда болған кезде (бүгінде өте кең таралған түс), көп ұзамай жаңа тұқым мойындалды. Бұған дейін көгілдір түс өте танымал болды, ол қошқыл қоңырмен үйлесіп, күлгін түсті береді. Бір қызығы, бұл жаңа бояу бір уақытта әртүрлі жерлерде пайда болды және жалпы алғанда, Лилактардың пайда болу тарихы шиеленісіп кеткен және өте қызықты. Барлығы Англияда басталды. Күлгін түсті алғашқы қояндарды 1913 жылы қандай да бір Г.Онслоу есімді қоян асыраушы өсіріп шығарды. Сонымен бірге әйгілі селекционер Мабель Иллингворт Көгілдір Империялдар мен Гаваналарды будандастыру арқылы тұрақты түске қол жеткізді, ол жаңа түрді Эссекс лавандасы деп атады. Голландияның Гуда қаласынан шыққан С.Г. Спурти есімді қоян асыраушы 1917 жылы үлкен қояндарды өсіріп шығарды, оларды қаланың есімімен Гауда деп атап кетті, бұл ретте ол Гавана мен Беверн қоянын будандастырған. Бір тұқымды бірнеше рет өсіріп шығару тарихы мұнымен аяқталмайды. Кембридж профессоры Р.С. Пруннет көгілдір Беверн қоянын Гаванамен будандастырып, 1922 жылы Көгілдір Кембридж қояны деп аталатын жаңа түрін шығарып алды. Британдық үш түр – г. Ослоу, М. Иллингворт және профессор Пруннеттің қояндары бір-бірімен өзара будандастырылып, ақыры бүгінгі Лилак пайда болды. Бірақ бұл үш нұсқаның арасында әйтсе де кейбір айырмашылықтар бар, сондықтан кейбір көрмелерде олар үш түрлі тұқым ретінде ұсынылады. Лилак АҚШ-қа 1922 жылы келді, онда ол алғашқы жылдары танымал болды және 1928 жылы жалпы еуропалық стандарт бойынша мойындалды. Біраз уақыттан кейін ол генетикалық бірегейліктің жетіспеушілігіне байланысты Қауымдастық тізімінен шығарыла жаздады. Бүгінгі таңда популяция жойылу қаупі алдында тұр және әлемде 2000-нан аспайтын ғана шынайы күлгін қоян бар.
Күлгін қоян ‒ ересек еркегінің салмағы 2,5 – 3,5 кг, ал ұрғашыларынікі 3,7 кг-ға дейінгі тартатын орташа өлшемді тұқым. Тұрқы шағын, мығым. Артқы бөлігі жалпақ, тегіс және бүйірінен де, жоғарыдан да дөңгелек болып көрінеді. Құлақтары мен аяқтары өте қысқа, жүн жамылғысы сұр көгершін түстес, сәл қызғылт реңктері бар. Бастапқыда Лилактарда ХХ ғасырдағы ерте кезеңде өзіне тән типтік дене бітімі болды – ұзынша және арық. Алайда, Америкаға келгеннен кейін, олар уақыт өте келе коммерциялық түрдің ерекшеліктеріне ие болды – дөңгелек, терең. Бүгінгі күні тұқым жете бағаланбаған және ең жақсы қояндар әрқашан кәсіби қоян асыраушылар мен әуесқойлардың көрмелерінде өздеріне назар аудартады.
Бұл сабырлы, мейірімді жануарлар. Ерекше күтімді қажет етпейді, бұлар үшін жалғыз сақтық шара – жүнді тікелей күн сәулесінен қорғау, өйткені ол оңып кетуге бейім.
