Мұғалжар жылқысы

Тарихы

Мұғалжар жылқы тұқымын Қазақстан Республикасының АШМ 1998 жылғы желтоқсанда жаңасы ретінде бекітті.

Ол өз атауын Ақтөбе облысы Мұғалжар жылқы зауытының жаңа тұқымды жоғары өнімді жылқыларының бас шаруашылық-оригинаторы және репродукторы бойынша алды, онда оны өсіру бойынша ғылыми негізделген селекциялық-асыл тұқымды жұмыс басталды.

Мұғалжар тұқымды жылқылармен асыл тұқымды жұмыстың маңызды буыны асыл тұқымды өсіру кезінде жыл бойы жайылымдық-тебіндік ұстау жағдайында асыл тұқымды және өнімді қасиеттерді арттыру бойынша селекция әдістерін әзірлеу болды.

Мұғалжар жылқысы- өнімділіктің ет-сүт бағытындағы жылқы тұқымы. Бұл тұқым – жергілікті жылқы тұқымы - қазақ жылқысының мамандандырылған емес "жабе" түрінің негізінде зауыттық тұқымдарды қоспай жасалған әлемдегі алғашқы ет-сүт тұқымы.

Тұқым стандарты

Мұғалжар тұқымында өсіру процесінде ішкі тұқымды түрлер пайда болды: ембі және жайтапов зауыттық түрі.

Ембі түрі

Жаңа мұғалжар тұқымының жылқылары, атап айтқанда, Ембі тұқымішілік типі республиканың басқа аймақтарындағы қазақ жылқыларынан анағұрлым жоғары тірі салмағымен, салыстырмалы түрде ірі өлшемдерімен ерекшеленеді:

• айғырлардың орташа биіктігі - 145,5 см,
• дененің қиғаш ұзындығы - 159,1 см,
• кеуде шеңбері - 185,8 см,
• тұсау шеңбер - 19,9 см,
• тірі салмағы - 553,0 кг.

Биелер сәйкесінше: 144,5-154,0-179,5-18,8 см және 480,2 кг.

Тұқым жайылымдық жағдайда ет пен сүттің жоғары өнімділігімен ерекшеленеді.

Мұғалжар тұқымды биелердің тірі салмағы бойынша генетикалық әлеует 560 кг – ға, ал айғырлар 600 кг-ға жетеді. Олардың өсіру аймағының жағдайына байланысты бейімделу қасиеттері ең жоғары бағалауға лайық.

Жайтапов зауыттық түрі

Жайтапов зауытының айғырлары едәуір үлкен, денесі ұзартылған және тірі салмағы жоғары. Олардың өлшемдері 145-154-187-19, 5 см және тірі салмағы 520 кг. Оларды шаруашылықта қарқынды пайдалану мұғалжар жылқыларының асыл тұқымды және өнімді қасиеттерін арттыруға және ең жақсы шаруашылық-пайдалы белгілерін шоғырландыруға мүмкіндік берді.

Жайтапов зауытының үлкен биелері жақсы өлшемдер мен тірі салмақпен сипатталады. Биелердің орташа өлшемдері 143-151-182-18, 5 см, тірі салмағы 490 кг. Шаруашылықтағы жайтапов зауыттық үлгідегі асыл тұқымды биелердің үлес салмағы 44,7% құрайды, оның ішінде элита класының 60,0 % (168 бас), бірінші кластың 21,1 % (59 бас) және екінші кластың 18,9 % (53 бас).

Негізгі түстері - қызыл, торы, қоңыр, бұлан, құла.

Экономикалық сипаттамасы

Ембі зауыттық түріндегі жылқылар жайылымдық жағдайда жоғары ет-сүт өнімділігімен ерекшеленеді.

Құрылыстың массивтілігі, үйлесімділігі, күшті тығыз денебітіміне ие болуы, жеткілікті сүйектігі, аяқ-қолдардың қалыпты орналасуы мен құрылымы, бірыңғай түсі, мұғалжар жылқыларының жайтапов зауыттық түріндегі жылқылары осы сыртқы артықшылықтарға ие.

Мұғалжар тұқымды жылқылар жыл бойы жайылымдық-тебіндік ұстау жағдайларына жақсы бейімделген. Олар жылдың барлық маусымдарында сыртқы қалыптарын жақсы ұстайды.

Фермаларда өсірудің практикалық тәжірибесі

Ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор Айбын Төреханов Мұғалжар жылқы тұқымы туралы айтып берді.