Сарыарқаның құйрықты қой тұқымы (Saryarka fat-tailed)

Тарихы

Тұқымды қазақ қой шаруашылығы ҒЗИ мен Қазақ ұлттық аграрлық университетінің ғалымдары және Қарағанды облысының «Сарысу» және «Жеңіс» асыл тұқымды мал зауыттарының мамандары жасап шығарған, 1999 жылы ҚР АШМ бекіткен. «Сарысу» және «Жаңаарқа» деп аталатын екі тұқымішілік типті қамтиды.

Қой тұқымы негізінен тұқымішілік селекция, қазақтың жақсартылған қылшық жүнді қойларын Еділбай қошқарларымен секцияланатын белгілері бойынша іріктеу және таңдау, сондай-ақ Қарғалы жартылай қылшық жүнді қойларының қанын ішінара құю, кейіннен қажетті типтегі жануарларды «өз ішінде» өсіру жолымен жасап шығарылды.

Қойлардың биологиялық және экономикалық пайдалы қасиеттері асыл тұқымды мал өсіру кезінде ұрпақтарына тұрақты түрде беріледі және бұл қойлар жергілікті қылшық жүнді қойлардың етінің және жүнінің қасиеттерін жақсарту үшін пайдаланылады.

Тұқым стандарты

Жануарлар мығым конституциямен, жақсы жетілген сүйектерімен және жақсы етті-майлы дене пішінімен, мықты аяқтарымен, тығыз тұяқ мүйізімен сипатталады. Басы орташа өлшемді, үлкен бастылары да кездеседі, профилі түзу және сәл дөңестұмсық. Саулықтар тұқыл, қошқарлардың арасында мүйізінің тұқылдары бар жануарлар кездеседі. Мойнының ұзындығы орташа және бұлшықетті. Денесі терең және кең. Құйрығы үлкен немесе орташа, жинақы.

Жүні қылшықты біркелкі емес, құрылымы тұлымды, ашық сұр және ақ түсті, ал Сарысу қойларының түрлі-түсті және ашық түсті жүндері болады. Жүнінің тұлымдары көбінесе мамық жүнді және өтпелі талшықтардың басым массасынан тұрады, ал ақ қойларда дөрекі ақ қылшықтарының және құрғақ, өлі шаштарының едәуір мөлшеріне байланысты жүнінің дөрекі болуы ықтимал.

Шаруашылық сипаттамасы

Сарыарқа қойлары жас қой етін, әсіресе қозылардың етін өндіруі жағынан бәсекеге қабілетті. Қозылардың сүттену кезеңінде өсуі мен жетілуі аса қарқынды жүреді. Олардан сою кезінде салмағы 15-17 кг ұшалар алынады. Жас жануарлар көктемгі-жазғы жайылымдарда жақсы жайылып, 1,5 жасында ересек қойлардың тірі салмағының 85-90% жетеді.

Етті-майлы өнімділігінің деңгейі бойынша жануарлар жергілікті қылшық жүнді қойлардан 8-10%-ға асып түседі, ал жүн өнімділігінің деңгейі бойынша жергілікті қазақтың қылшық жүнді қойларынан кем түспейді. Қошқарлардың тірідей салмағы 95-110 кг құрайды, жүн қырқымы 2,8-3,2 кг, саулықтарінікі сәйкесінше 60-65 және 2,0-2,4 кг құрайды. 4-5 айлық жасында қошқарлардың тірідей салмағы 35-38 кг, тұсақтардікі 34-36 кг жетеді. Жас жануарлардың соғымдық өнімділігі 50-53%, ұшадағы жұмсақ етінің шығымы 79-81% құрайды.

Сарыарқа құйрықты қой тұқымының артықшылықтары

• өндірістік және аналық қасиеттері жақсы;
  
• жыл бойғы жайылымдық күтіп-бағуға айрықша бейімделгіштігі;
  
• ерте жетілуі;
  
• қоректену және бордақылау қасиеттері жоғары;
  
• соғымдық және еттік қасиеттері жоғары;
  
• етінің – ет жұмсағының өнімділік пайызы жоғары;
  
• ұстау және тамақтандыру жағдайларына көнбістігі;
  
• ет-май өнімділігі жоғары дөрекі ақ және ашық сұр жүннің сәтті үйлесімі;
  
• генетикалық ақаулары жоқ.
  

Шаруашылықтарда өсірудің практикалық тәжірибесі

Таралу аймағы: Орталық және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан шаруашылықтары.

Қарағанды облысындағы Ұлытау ауданының «Жеңіс» және Жаңаарқа ауданының «Сарысу» асыл тұқымды мал зауыттары жетекші асыл тұқымды мал шаруашылықтары болып табылады. Бұл шаруашылықтарда СҚҚ қойларының саны 30 мыңнан астам басты құрайды.

Ұқсас тұқымдар

Қазақтың құйрықты ірі жүнді қой тұқымы (Kazakh fat-tailed coarse-haired), Қазақтың құйрықты жартылай қылшық жүнді қой тұқымы (Kazakh fat-tailed semi-coarse-haired).