Солтүстік Қазақстанда - жауын-шашын мөлшері шектеулі аймақта - егіс мерзімін дұрыс жоспарлау қолда бар ылғалды тиімді пайдалануға, демек, өнімділікке айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Бұл мәселеге жиі оралуға тура келеді, өйткені әртүрлі сұрыптық ерекшеліктері бар жаңа буын сұрыптары жасалады. Бараев атындағы Астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығының көпжылдық зерттеулері аймақ үшін жаздық бидайды егудің оңтайлы мерзімін анықтауға мүмкіндік берді. Сонымен бірге ғалымдар қар ерігеннен кейін пайда болатын жағдайлармен тікелей байланыс орнатқан жоқ.
"Оңтайлы себу кезеңі вегетациялық кезеңде жауын-шашын мен температураның көбірек таралуымен анықталады. Жаздық бидайдың өнімділігіне себу мерзімдерінің әсерін талдау көрсеткендей, орташа маусымдық сұрыптар 50 жылдан астам бақылауларда 20-25 мамыр аралығында егу кезінде ең жоғары өнімділікті қалыптастырды, ал 15-20 мамыр аралығында егу кезінде жоғары сапалы астық алынды. Маусымдағы жазғы жауын-шашынның ең жоғары деңгейінде егіс мерзімі өнімділік деңгейіне айтарлықтай әсер етпейтіні анықталды", - деп атап өтті институт ғалымдары.
Олардың мәліметтері бойынша, жауын-шашынның шілде айындағы ең жоғары деңгейінде егудің оңтайлы уақыты 20-30 мамыр аралығында болады. Тамызда жауын-шашынның максималды мөлшері болған кезде, тек 25 мамырдан 4 маусымға дейін егу кезінде ең жоғары астық өнімділігі қалыптасады.
Ғалымдар сонымен қатар жаз мезгілінде жауын-шашынның таралу сипатының соңғы онжылдықтарда өзгергенін көрсетуде. Маусым айында жазғы жауын-шашынның ең көп мөлшері 64% - ға дейін өсті, ал шілде мен тамыз айларында жазғы жауын-шашынның ең көп мөлшері 27% және 9% - ға дейін төмендеді.
Ылғалмен қамтамасыз ету деңгейін, жазда Климаттық жағдайлардың болжамын ескере отырып, Бараев АШҒӨО келесі егу мерзімдерін ұстану ұсынылады: қарапайым қара топырақтарда - 14-24 мамырдан, оңтүстік қара топырақтарда - 16-26 мамырдан, қара қоңыр топырақтарда - 17-27 мамырдан. Бұл жағдайда топырақтың ылғалдылығын, ластануын, аязсыз кезеңнің ұзақтығын, сұрыптық ерекшеліктерін, егін егу мен жинауға арналған шаруашылықтың техникалық мүмкіндіктерін ескеру қажет. Егіс ортаңғы кеш сұрыптардан басталуы керек, оңтайлы мерзімнің екінші жартысы оңтүстік қара топырақ пен күңгірт-күрен топырақтарында және қарапайым және сілтіленген қара топырақ аймағында орта маусымдық және орта ерте сұрыптарды себу үшін қолданылуы керек.
"Егісті 8-10 күнде аяқтай алмайтын шаруашылық оны оңтайлы себу мерзімінен сәл ертерек бастауы керек. 20 қыркүйектен кейін бидай жинау, әдетте, 15 мамырға дейін егілгенге қарағанда астық өнімі мен сапасына үлкен зиян келтіретінін есте ұстаған жөн", - деп атап өтті Институтта.
Сондай-ақ, 2023 жылы Ақмола облысының көптеген аудандарында жаздық бидай және басқа да ауыл шаруашылығы дақылдарының дәндері өнімді жазғы жауын-шашын, жоғары ауа температурасы болмаған кезде қалыптасқаны атап өтілді. 35 градустан жоғары ыстық күндер саны өсті. Ағымдағы жыл басқа жылдармен салыстырғанда құрғақ болды. Көптеген егістіктерде дәндердің пісетін кезеңінде топырақтың төменгі деңгейжиектеріндегі өнімді ылғал өлі қор деңгейінде болды.
Салыстырмалы түрде максималды өнімділік 20 және 30 мамырда себу кезінде қалыптасты - 7,5 ц/га. 2021-2022 жылдары 5-15 мамыр аралығында егу кезінде 13,8-ден 19,1 ц/га-ға дейінгі өнімділіктің ең жоғары көрсеткіштері алынды.
