Бұл шолуда Сіздер фермерлер қызылшаны ұзақ уақытқа қалдырғысы келмейтінін оқисыздар, себебі оларда рекордтық өнім қоры бар. Қазақстанда етке арналған ветеринариялық анықтамаларды жаппай бұрмалау және мал ауруларын жасыру анықталды. Сондай-ақ, Сіздерге Қазақстан шетелге сататын бидайдың бағасын төмендеткенін оқу қызық болады. Фермерлерге қарсы міндеттемелерді орындамаған кезде субсидияларға қол жеткізуге тыйым салынады. Ал, сіздер Қазақстанда фермер цифрлық теңгенің көмегімен ауыл шаруашылығы техникасын лизингке алғанын білдіңіздер ме?
Осы және өзге туралы АгроИнсайд № 95 жаңа шығарылымнан көбірек оқыңыздар.
ҚР Азық-түлік корпорациясының қорына 2024 жылғы 700 мың тоннадан астам астық түсті. Биыл астық операторы дала жұмыстарын қаржыландыруға 40,7 млрд теңге бөлді. Оның ішінде Шығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері 1 млрд теңгеден астам қаражат алды, бұл оларға болашақ егінге 13 мың тоннадан астам астық жеткізуге келісім-шарт жасауға мүмкіндік берді. Павлодар облысының аграршылары 687,1 млн теңгеге келісімшарттар жасасты. Шаруашылықтар корпорацияның элеваторларына 8,3 мың тонна астық немесе 2024 жылғы форвард шарттары бойынша 100% астық жеткізді. Көшбасшылардың 3-не Қостанай облысының Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары да кірді, олар бүгінде Азық-түлік корпорациясының астық қорына 10,7 млрд теңгеге 137,1 мың тонна ауыл шаруашылығы өнімін қайтарып берді. Бұл 2024 жылғы форвардтың келісімшарттық көлемінің 96,4% құрайды. Форвардтық сатып алуды қаржыландыруға ең көп өтінімдерді Солтүстік Қазақстан, Қостанай және Ақмола облыстарының астық егетін негізгі өңірлерінің фермерлері берді. СҚО аграршылары 18,8 млрд теңгеге өнімдерге келісімшарт жасады, 2024 жылғы форвард шарттары бойынша қайтару 14,8 млрд теңгені немесе 190,1 мың тоннаны құрады. Ақмола облысының Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мемлекеттік қолдау ретінде 9 млрд теңгеден астам қаражат алды. Олар Азық-түлік корпорациясының элеваторларына 87,9 мың тонна астық жеткізді, бұл келісімшартталған көлемнің 78,4% құрайды. Форвардтық келісімшарттың талаптары бойынша фермерлер алынған қаражатты тауарлық астық түрінде жинағаннан кейін қайтаруға міндеттенеді. Қыркүйек айынан бастап Азық-түлік корпорациясының элеваторларына форвард шарттары бойынша 502,4 мың тонна жаңа астық түсті. Астықтың экспорттық партияларын шоғырландыру бағдарламасы бойынша 19,5 млн долларға келісімшарттар жасалды.
Қызылшаның үлкен өнімі шақырымдық кезекке әкелді. Орташа өнімділігі 535,5 ц/га болған кезде Қазақстанда шамамен 1,3 млн тонна қант қызылшасы жиналды. Мол өнім километрлік кезек құрды, жүргізушілер қызылшаны тапсыру үшін 3-4 күн кезекте тұруы керек. Жалпы қазақстандық қант зауыттары өңдеуге 988,6 мың тонна тамыр дақылдарын қабылдады: "Ақсу кант" — 351,7 мың тонна, Көксу қант зауыты — 252,6 мың тонна, Меркі қант зауыты — 384,3 мың тонна. Километрлік кезек мәселесін қалай шешуге болатыны белгісіз және фермерлер қызылшаны ұзақ қорапқа ауыстыруды кейінге қалдырғысы келмейді, өйткені оларда рекордтық өнім қоры бар.
Қазақстан жасымық экспортын арттыруда. Дәстүрлі түрде Түркия бұршақ дақылдарын импорттаушы болды. 2024 жылдың қыркүйек-қазан айларында Түркияға 107,1 мың тонна қазақстандық жасымық экспортталды. Бұл кем дегенде соңғы 3 маусымда рекордтық көрсеткіш. 2024 жылдың қазан айында жасымық экспорты да рекордтық көрсеткішке ие болып, 4 5,5 мың тоннаны құрады. Қазақстандық жасымық 2024 жылдың қазан айында бір айлық үзілістен кейін БАӘ-ге - 2,44 мың тонна көлемінде жөнелтілді. Сондай-ақ, Ауғанстан бұл өнімнің импортын 2024 жылдың қыркүйек-қазан айларында — 1,5 мың тоннаға дейін екі есеге арттырды (2023/24 МГ 2 айда - барлығы 712 тонна). Хабарланғандай, Еуропа қазақстандық жасымық импортын арттыруда. Оның Қазақстандағы құны тоннасына 400 мың теңгені құрайды. Қараша айында бағаның өсуі байқалды.
2024 жылғы көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарына жеңілдікпен несие беру көлемі 580 млрд теңгені құрады. 2025 жылы оны 700 млрд теңгеге дейін ұлғайту жоспарлануда. 2024 жылғы 29 қарашада 2025 жылғы көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын қаржыландыру басталды. 2025 жылғы маусымның "Кең дала-2" бағдарламасы бойынша фермерлерді несиелеуге 100 млрд теңге бөлінді. 851 кәсіпорыннан 131 млрд теңгеден астам сомаға өтінімдер қабылданды, олардың 334-І жалпы сомасы 58,9 млрд теңгеден астам қаржыландыруды алды.
Қазақстан шетелге сататын бидайдың бағасын төмендетті. Осы жылдың қазан айында елден экспортталатын тауарлар өткен жылдың ұқсас етімен салыстырғанда 3%-ға арзандады. ТМД елдері үшін жергілікті өнім, керісінше, 13,1%-ға қымбаттады, ал қалғандары үшін 6,8%-ға арзандады. Ең бастысы, мақта бағасы 14,8%-ға төмендеді. Бидай да арзандады - 6%-ға. Сусындардың (алкогольді және алкогольсіз) құны 3,1%-ға, бидай ұны 1,5%-ға төмендеді. Қазақстаннан шетелге әкетілетін арпа (+7,9%), сүт өнімдері мен жұмыртқа (+7,2%), тірі мал (+5%) қымбаттады.
Шығыс Қазақстан облысында биыл 400 мың тоннадан астам күнбағыс рекордтық өнім жиналды. Облыс бойынша орташа өнімділік 19 ц/га құрады. ШҚО ауыл шаруашылығы басқармасы майлы тұқымдардың рекордтық өнімі дайын өнімді өңдеу мен экспорттау көлемінің ұлғаюына тікелей әсер етеді деп санайды. Шығыс Қазақстан облысы бойынша өткен жылы экспорттың жалпы көлемінің 35%-ы тек өңделген өнім болса, ағымдағы жылы 69%-ы ғана болды. Жақында өткен халықаралық көрмелерде аймақтағы май зауыттары 26 миллион долларға келісімшарт жасады. ШҚО ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Ажар Қажыбекова Шығыс Қазақстаннан күнбағыс майы Қытайға, Өзбекстанға, Ресейге кететінін айтты. Жалпы өңірде 12 мұнай өңдеу кәсіпорны жұмыс істейді. Қала дүкендерінде бір литр күнбағыс майы 700-ден 885 теңгеге дейін тұрады.
2024 жылы Қазақстанда 65 СТФ пайдалануға беріледі. СҚО тәжірибесін тираждау жөніндегі бағдарлама шеңберінде 2024 жылдың соңына дейін қуаттылығы жылына 300 мың тонна сүт болатын 65 жоба пайдалануға беріледі. 2024-2025 жж. қыстау кезеңінде 50,2 млн тонна жем дайындалды. Қазақстанда 2023 жылдан бастап СҚО-ның сүт-тауар фермаларының құрылысына жеңілдікпен несие беру тәжірибесі немесе үлкен жоба таралымдалуда. Бірінші траншқа 100 млрд теңге бөлінді, несиелеу жылдық 2,5%-бен жүргізіледі. Жалпы, 2024 жылдың 10 айында ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 829,8 млрд теңгені құрады, оның ішінде: ауыл, орман және балық шаруашылығына -694,7 млрд теңге, азық-түлікке -135,1 млрд теңге. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 13,4%-ға ұлғайып, 7,8 трлн теңгені құрады. 11 айда азық-түлік өндірісі 2,1%-ға артып, 3 трлн теңгені құрады.
Фермерлерге қарсы міндеттемелерді орындамаған кезде субсидияларға қол жеткізуге тыйым салынады. 1 қаңтардан бастап Қазақстан Ауыл шаруашылығы министрлігінің ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер мен қайта өңдеушілер үшін қарсы міндеттемелерді енгізу туралы бұйрығы күшіне енеді. 2025 жылдың басынан бастап МИАЖ-ға субсидия алуға өтінімдерді толтыруға қол жеткізбес бұрын, өндірушілер 2024 жылы өндіргендерінің барлығын - барлық өсірілген дақылдарды, мал шаруашылығы өнімдерін, жемшөпті және т. б. көрсетуі керек. Әрбір өнім үшін жүйеде баға белгіленеді. Өтінімді толтыру кезінде барлық өнімнің құны жинақталып, ағымдағы жылға тіркелетін болады. Нысанды толтырып, АШБ-да тексергеннен кейін фермер немесе қайта өңдеуші субсидиялар беруге арналған өтінімдерді толтыруға қол жеткізе алады. Өндірушілер дәл осындай процедурадан 2026 жылы өтуі керек, ал МАЖ-да өндіріс көлемі бойынша өткен жылмен салыстыру болады. Егер ол сақталса немесе өссе, онда өндіруші субсидиялау бағдарламаларына қатыса алады. Егер өндіріс қатарынан 2 жыл ішінде төмендейтін болса, онда осы өндіруші үшін субсидиялауға өтінімдерді толтыруға қолжетімділік бір жылға бұғатталатын болады. Табиғи жағдайларға байланысты егіннің болмауы немесе малдың өлімі, сондай-ақ өнім бағасының құбылмалылығы сияқты факторлар ескерілді. Фермер өз өтініміне форс-мажор туралы анықтама береді және осылайша мемлекеттік қолдау құқығын сақтайды. Жүйедегі бағалар нарықтағы өзгерістерге қарамастан, өнімнің әр түрі бойынша 5 жылға белгіленеді. Егер фермер бидай алқаптарын қысқартса, бірақ басқа дақылдардың дақылдарын көбейтсе, жалпы өнімнің жалпы көлемі сақталуы керек. Инвестициялық субсидиялар алу және пайыздық мөлшерлемені субсидиялау кезінде қарсы міндеттемелерді растау талап етілмейді. Ережелер қазірдің өзінде бекітілген және қазіргі уақытта Әділет министрлігінде тіркелуде, Ауыл шаруашылығы министрлігі құжатты алдағы күндері жариялауға уәде береді.
Сөрелерге сапасы мен шығу тегі белгісіз өнімдер келеді - прокурорлар. Қоғамдық мүдделерді қорғау қызметінің аға прокуроры Бауыржан Мұқашевтің айтуынша, елімізде мал шаруашылығы өнімдерінің сауда объектілеріне түсуінің барлық кезеңі тиісті түрде бақыланбайды. Халық санитарлық нормаларды бұза отырып, мал сою пункттерін айналып өтіп, жеке аулаларда мал союды жалғастыруда. Іріктеп тексерулермен етке 5 мың жалған анықтама анықталды. Шекарада елге тамақ өнімдерін әкелу кезінде тамақ қауіпсіздігін толық бақылау қамтамасыз етілмейді. Соңғы 1,5 жылда Қырғызстаннан Жамбыл облысы арқылы бір күндік фирмалармен 9 мың тоннаға жуық қытай үйрек және тауық еті әкелінді. Биыл прокуратура актісі бойынша ҚХР-дан 37 тонна тыйым салынған ет жойылды. 2023 жылы елде 37 адам сібір жарасын жұқтырды, 1 адам қайтыс болды. 100 бас мал құлады. Мұндай жағдайлар 2024 жылы Қостанай, Алматы және Жамбыл облыстарында да тіркелген. Тексеру нәтижелерімен расталған көп нәрсе жасырылады. Бюджеттік жоспарлау көз жоқ түрде жүргізіледі, жануарларды вакцинациялау және диагностикалау статистикасы қосып жазылады, 30 мың жалған акт іріктеп анықталды. Сапасыз вакциналарды сатып алу және олардың бағасын 2 млрд теңгеге көтеру фактілері бойынша тергеу басталды. Тергеу Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке жүктелген.
Қостанай облысында ірімшік өндірісі үш есеге артады. Қостанай облысында ірімшіктің 20 жаңа түрін өндіру кешені пайдалануға берілді. Өңір әкімі Құмар Ақсақалов сүт және сүт өнімдері бойынша импортқа тәуелділікті төмендету үшін алғашқы 6 заманауи жоғары технологиялық сүт-тауар фермаларының құрылысы басталғанын хабарлады. Оларды енгізу ұйымдасқан шаруашылықтарда өнім өндіруді 30%-ға ұлғайтуға мүмкіндік береді және сүт өңдеу кәсіпорындарының жүктемесін 86%-ға дейін қамтамасыз етеді. Облыста мемлекет басшысының 3 жыл ішінде АӨК-дегі өңделген өнімнің үлесін 70%-ға дейін ұлғайту туралы тапсырмасы жоспарлы түрде орындалады. "Аруана-2010" ЖШС диірмен кешені пайдалануға берілді. "Кондитерлік Астана" фабрикасының құрылысы басталды. Жыл басынан бері Қостанай облысында ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы шығарылымы 700 млрд теңгені құрады. 2024 жылы өңірге рекордтық 175 млрд теңге бағытталды, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 65%-ға артық.
Балық зауыты 12 млрд теңгеге қайта жаңартылуда. Атырау облысында Шортанбай балық аулайтын "Сев Каспий Фиш" ЖШС толық қайта құру жұмыстары жүргізілуде. Жобалық-сметалық құжаттамаға сәйкес зауытты жаңғыртуға 12 млрд теңге қажет болады. Жоба инвестордың өз қаражаты және ӘКК арқылы қарыздар есебінен қаржыландырылады. Қайта құру аяқталғаннан кейін мұнда 10 мың тонна балық өңделіп, 5 мың тонна дайын өнім өндірілетін болады. Жылына 5 млн консерві, 1 мың тонна қақталған өнім өндіру жоспарлануда.
Қазақстанда фермер цифрлық теңгенің көмегімен ауыл шаруашылығы техникасын лизингке сатып алды. Цифрлық теңгені пайдалану бойынша пилоттық жоба жақсы нәтиже көрсетті. Әлеуетті лизинг алушы атанған Ақмола облысынан келген "Астықжан К Т" ЖШС ауыл шаруашылығы техникасын 5% жеңілдікті мөлшерлемемен сатып ала алды. Аванстық жарна цифрлық теңгенің көмегімен мемлекеттік қаражат есебінен төленді. Шарттың жалпы сомасы 7,7 млн теңгені құрады, фермер лизингке қопсытқыш-сепкіш және роторлы шөп шапқыш сатып алды. Цифрлық теңге Қазақстанның ұлттық валютасының үшінші нысаны ретінде қарастырылады. Оның бірегейлігі қолма-қол ақша мен қолма-қол ақшасыз төлемдердің артықшылықтарын біріктіргендігінде. Мысалы, цифрлық теңгемен төлемдер жүргізу үшін интернет қажет емес. Сондай-ақ, блокчейн технологиясының көмегімен деректерді қорғаудың жоғары деңгейі және барлық операциялардың ашықтығы қамтамасыз етіледі. Бұл бюджет қаражатының ағынын бақылауға мүмкіндік береді.
