Ауыл шаруашылығы, әрине, өте маңызды, бірақ бірдей дәрежеде экономиканың күрделі саласы. Мінезі әлсіздер табиғаттың барлық қиындықтарына, заңнаманың өзгеруіне, нарықтағы сұраныс пен ұсынысқа төтеп бере алмайды. АӨК кәсіпорындары кездесетін барлық кедергілерге қарамастан, бұл сала бүкіл саланың тиімділігін арттыру үшін қажет драйверге айналатын жарқын және харизматикалық тұлғаларды көбірек тартады. Сонымен, сіздерге Қазақстанның танымал және креативті фермерлерін таныстырамыз.
«Тұған ел әр адамның түп қазығы» — бұл мақал Бексұлтан Сандыбековтің өмірін дәл сипаттайды. Ол АҚШ-та екі жыл өткізген ММХҚИ халықаралық құқық факультетінің түлегі, бірақ қазақ дәстүрлері бойынша отбасындағы кіші ұлы ретінде ата-анасымен бірге туған ауылында қалды. Қазір Қостанай облысында әкесінің шаруа қожалығын басқарады. Ол 25 мың гектар алқапта бидай, арпа және мақсары өсіреді және 1,2 мыңнан астам жылқысы бар. Бексұлтан – 270-тен астам кәсіпкерден тұратын жас фермерлер қауымдастығының негізін қалаушы. Сонымен қатар, «ТНЕ ФЕРМЕР» YouTube-арнасының көмегімен ол Қазақстандағы фермерліктің қаншалықты заманауи және тартымды болатынын көрсетеді. Кәсіпкер «SmartАуыл» жобасын құрды, оның аясында ауылдық мектептердегі робототехника кабинеттерін жабдықтайды.
«Біз, жас фермерлер, іс жүзінде – Қазақстанның болашағы. Біз бірге тәжірибе алмасамыз және ауыл шаруашылығында цифрландыруды дамытамыз. Біз өз мысалымызбен ауылда тұрып, жұмыс істеп, жақсы ақша табуға болатындығын көрсетеміз. Ең бастысы – ауылда жұмыс істеу қызықты екенін көрсетеміз. Өйткені, ауыл шаруашылығы – бұл ғылым, технология және бизнестің қиылысындағы жұмыс. Бұл заманауи шешімдерді қажет ететін үлкен кешен», - деп есептейді Бексұлтан.
Үлкен фермадан ешкі өнімдерін өндіруге дейін. Жұлдыз Қожаханованың жолын қысқаша сипаттауға болады. Ол Galamilk компаниясының негізін қалаушы, оның айналымы 2023 жылы 500 мың долларға жетті. Galamilk компаниясы ешкі сүтінің негізіндегі органикалық косметиканы шығара бастады. Косметикалық желі арқылы іскер әйел экспортқа шығу арманын орындағысы келеді: сүт өнімдерімен бұл қысқа жарамдылық мерзіміне байланысты қиын.
«Өзінің табиғи өнімін өндіруге деген ұмтылыстан бастап, оның өндірісін жүзеге асыру туралы шешімге дейін бірнеше жыл өтті. Менің жұбайым екеуміз біліміміз бойынша дәрігерлерміз, күйеуім кардиохирург, мен педиатрмын. Мен 16 жылдан астам уақытты ірі халықаралық фармацевтикалық компанияларда жұмыс істеуге арнадым. Балаларымыз өсті, әрине, олар да ауырды. Ананың өз балаларының денсаулығына деген қамқорлығы, медицинадағы, фармацевтикалық бизнестегі тәжірибе, пациенттерге деген эмпатия, ұзақ уақыт бойы жерге деген құштарлығы және өзіндік, ерекше сапалы нәрсе өсіруге деген ұмтылысы — мұның бәрі шешімнің негізі болды. Біз бұл шешімді жұбайымызбен бірге қабылдадық: біз жер сатып аламыз, мен жұмыстан шығып, отбасылық бизнесімізді дамытамын», — деп Жұлдыз өз жолын сипаттайды.
«Тәуекел - игі іс». Бұл Жәнібек Кенжебаев туралы, ол 30 жасында өмірін 180 градусқа бұрып, мансабын өзгертті және "адам тұрмайтын жерге" табысты шаруашылық салуға барды.
Жәнібек — Master of Business Administration дәрежесі бар және халықаралық құқық мамандығы бойынша заңгер. Мемлекеттік қызметте және квазимемлекеттік секторда жұмыс істеді. Бес жыл ішінде пікірлестермен бірге Қостанай облысында ірі жылқы шаруашылықтарының бірі болып саналатын ірі шаруашылық салды, ал Қазақстанда оның фермасы Үздік-10-ға кіреді. Қазір ауыл шаруашылығы өндірушісінде — 3 мыңнан астам бас жылқы, 1 мыңнан астам ІҚМ және 2,5 мың ұсақ мал бар.
«Мен ауыл шаруашылығын зерттей бастағанда, мал шаруашылығының құлдырап бара жатқанын түсіндім. Бұл мен үшін сынаққа айналды. Мен тәуекелге барғанды ұнататын, қиындықты жақсы көретін адаммын. Мен бірден туыстарыма тағы бір "жүзуге" ұзақ уақыт кететінімді айттым, сондықтан мен бата беріп, жіберуімді өтіндім. Менің таңдауым, қоғамдық пайдалы, із қалдыру үшін ел дамуына біраз үлес қоссам деген ниетім болды. Мен бастапқыда фермадан 5-6 сағаттық жерде ең жақын ауыл болатын адам тұрмайтын жерге баратынымды білдім. Жолдар да, байланыс та, ауруханалар да, мектептер де, жарық та, су да жоқ - өркениет нөлге тең, тақыр дала», — деп бөлісті Жәнібек.
Сонымен қатар, Жәнібек — Qunar+ реалити-шоуының авторы, оның мақсаты Қазақстандағы фермерлікке назар аудару және оның даму мүмкіндіктерін көрсету. Жыл бойы үш отбасы қой өсірумен айналысады, бас жүлде үшін жарысады – 10 млн теңге. Жоба фермерліктің заманауи әдістерін қазақстандық дәстүрлермен қалай ұштастыруға болатындығын көрсетеді.
Сәулетшіден фермерге. Светлананы ауыл шаруашылығына әкелген жол бір жағынан кездейсоқ, екінші жағынан табиғи.
Аграрлық бизнеспен айналысатын күйеуі Евгенийдің өтініші бойынша Светлана «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасының шарттарын зерттеп, сиыр фермасын құру бюджетін есептеді. Соңында оған қарағанда ешкі тиімдірек екенін түсіндім. Ақтөбедегі ешкі фермасының иесі өз бизнесін сатуға шешім қабылдады. Қарабановтар жұбайлары шешім қабылдады – және 2020 жылы одан ешкілерді сатып алып, «Тамаша» фермасын құрды.
«Ешкі фермасы – ауыл тұрғындары үшін тамаша шағын бизнес. Ол ауылшаруашылық жерлерінің үлкен аумағын, сондай-ақ көптеген жұмысшыларды қажет етпейді. Сонымен қатар, түсінікті ақкөңіл жануарлармен қарым-қатынас жақсы көңіл-күй әкеледі. Мен мұнда демалуға және позитивті болуға келемін. Мұнда өмірдің басқа қарқыны, басқа көңіл-күй бар. Мұнда өмірдің қарқыны мүлдем басқа, ал жағдайы басқаша. Ешкілер позитивтің максималды мөлшерін береді. Міне, ол келді, еркеледі, егер сіз оған назар аудармасаңыз, ол артқы жағыныздан келеді. Кейде олар бәрін қоршап алады, әрқайсысы жеңін тартып алады: міне, мен келдім, Мен осындамын. Олар өте ақылды» — деді Светлана Карабанова.
Тарихқа қалай оралуға болатынын Сыдық Дәулетов біледі. Оның ата-бабалары Батыс Қазақстан аумағында өмір сүріп, ежелден түйе өсірген.
Ал ол 2001 жылы ферма ашуға бел буып, түйе сүтінің ұнтағын сәтті өндіруді бастады. Осыдан 30 жыл бұрын Сыдық Әбуұлы үлкен отбасын қалай асырау болатынын білмеді. 1990 жылы 26 жастағы Қаракалпақстан даласынан ата-баба жеріне көшу туралы тағдырлы шешім қабылдады.
Фермердің тағы бір арманы бар: Ақши ауылын жандандыру, оның тұрғындарына көмектесу. Көп нәрсе жасалды: 200-ден астам жұмыс орны құрылды, балабақша, наубайхана және көпбалалы отбасыларға арналған 12 үй салынды.
«Мен бір кездері өзіме ауылды жандандыруға уәде бердім. Мемлекет маған көмектесті, Мен өз еліме қайтарамын. Бұл тек субсидиялар туралы емес. Айтайын дегенім, тәуелсіз Қазақстан бізге бизнес үшін барлық жағдай жасады — бейбітшілік және өсу мен даму үшін мүмкіндіктер. Бұл өркендеу үшін ең бастысы», - деп бөлісті Сыдық Дәулетов.
Розметовтардың отбасылық бизнесі атасы Федор Розметов бастаған алма бағынан басталады. Одан кейін әкесі отбасылық істі жалғастырды, ал қазір - Тамила Розметова ағаларымен бірге. "Сарайшық" асыл тұқымды шаруашылық " ЖШС мүгедектер үйлеріне, балалар үйлеріне, баспаналарға тегін сүт беретін мемлекеттік бағдарламаларға қатысады. Кәсіпорын сүт өнімдерінің 15 түрін шығарады.
«Мен фермермін, ірімшік жасаушымын, экономистпін және мемлекеттік басқарушымын. Бізде 150 мың гектар жер бар, онда 30 мың еділбай қойы, сонша қаракөл, 1000 сиыр және менің сүйікті 1000 ешкі бар. Біздің зауыттың ерекшелігі — біз оған жас бағдарламашыларымыздың көмегімен жүзеге асыра алған барлық инновациялық идеяларды енгізе алдық. Мысалы, ешкілерді чиптеу, тіпті сауу автоматты түрде жүреді. Менің хоббиім — ірімшік жасау. Мен әр түрлі ірімшіктерді ойлап табамын, Атыраудың құрметіне біреуін атадым. ҚХА кәсіпкерлер қауымдастығымен бірлесіп біз жаңа ірімшік ойлап тауып, оны «Жастар» деп атадық», — деді Тамила Розметова.
Қайрат Шапуов - «Қайрат» шаруашылығының басшысы, ол тек Павлодар облысының ғана емес, бүкіл Қазақстанның қарбыз өндірушісі болып табылады.
2016 жылы Қайрат Шапуов қызметін кеңейтіп, құнарлылығы төмен жерлерді жайылым ретінде пайдалана бастады. Сонымен қатар, бұл жаңа бағытты өзі үшін жұмыспен қамту ретінде қарастыру арқылы Себебі жарты жыл бойы бос отыру мүмкін емес.
«Бір сәтте мен алты ай бойы ештеңе істемеуден ұялдым. Егін жиналды — көктемге дейін жұмыс жоқ. Мен үш-төрт күн бойы бос отырсам өзіме орын таба алмаймын. Ия, және балалар үшін бір сәтте алты ай бойы жалқау болу ұят болды. Сондықтан мен мал шаруашылығымен айналысуды шештім. Менің бір досым бар еді, шаруашылықта ақбастарды ұстады. Содан кейін, импорттық малдың сәні басталған кезде, ол бір бөлігін сойып, басқасын сатып, ангустарды алды. Жақында маған қоңырау шалып, кел, дейді, айырбастайық: сен маған 250 акбас, мен саған 250 ангус. Әрине, мен бас тарттым!» — деді Қайрат Шапуов.
Азамат Жексембиев ауыл шаруашылығына келіп, құлпынай өсіру жөніндегі Eco Farm Aktobe жылыжай кешенінің басшысы болған экономист.
«2017 жылдан бастап біз Қазақстанның Ақтөбе қаласында NGS испан технологиясы бойынша бақша бүлдіргенін (құлпынай) өсіру жөніндегі жобамызды іске асыруға кірістік. 2018 және 2019 жылдары біз технологияны іске қосып, жылыжай кешенін салдық. Біз өсіру технологияларын, сұрыптардың ерекшеліктерін мұқият зерттедік, қай технология біз үшін жақсы болатынын шешу үшін әртүрлі елдердің мамандарымен кездестік», — деп Азамат Жексембиев жазды.
Валерий Қасымбаев — бал және ара шаруашылығының басқа да өнімдерін өндіретін және сататын «Пасека» шаруашылығының басшысы.
Оның пайымдауынша, егер өнімнің табыстылығы жоғары болса, онда бәрі омарташы болар еді. Жоғары пайызды кедендік бағаларды алу арқылы алуға болады, бірақ аз шаруашылықтар экспортқа шығады.
«Соңғы онжылдықтарда бал құнсызданған. Кеңес заманында балдың құтысы 150-200 рубльді құрады. Әрбір адамның жалақы жеткіліксіз болар еді. Бүгінде оның бағасы – 30-40 мың теңге, орташа табысы 150 мың теңге», — деді Валерий Қасымбаев.
Андрей Стрелец мамандығы бойынша агроном-экономист. Ол органикалық картоп өсіретін "Стрелец" ЖК фермасын құрды. Сонымен қатар, ол биогумус өндіруге арналған вермифермаларды құрумен айналысады.
«Жер берсе — біз кеңейеміз, бермесе - біз сол жерге отырғызамыз. Қиын маусымдар болады және олар әрқашан барлығының көрсеткіші болады. Сен әрі қарай жүресін, дамисын немесе тоқырайсын. Үшіншісі берілмеген. Сонымен қатар, 90% тоқырауға ұшырайды және тек 10% белсенді дамиды. Мен осы 10%-ға кіргім келеді», - деді ол.
Көптеген фермерлік қожалықтар қазақстандықтардың үстелінде хош иісті наннан жаңа балға дейін сапалы азық-түлік өнімдерінің болуына өз үлестерін қосты. Барлық қиындықтарға қарамастан, олар өз істеріне сенеді және күн сайын өз жерінде жұмыс істейді.
Бүгін барлық фермерлердің, азық-түлік өндірушілердің және сала қызметкерлерінің кәсіби мерекесі. Baibolsyn.kz редакциясы барлығын мерекемен құттықтайды! Кәсіби жеңістер, жоғары өнімділік және тұрақты салмақ қосуды тілейміз!
© Марина Коб, baibolsyn.kz, 2024 ж.
