2017 жылы Қазақстан Біріккен Араб Әмірліктеріне (БАӘ) мал шаруашылығы өнімдерін экспорттау үшін ветеринарлық сертификаттарды мақұлдады. Сол кезде елге ірі қара мен ұсақ малды және жұмыртқаны әкелуге де келісімдер жасалды. Содан бері сала мамандары БАӘ және Парсы шығанағындағы басқа елдерге қой етін экспорттаудың келешегі бар екені туралы айтудан жалыққан емес. Алайда 2024 жылы да қазақстандық фермерлер еліміздің экспорттық әлеуетін ғана емес, жалпы қой шаруашылығы саласын дамытуда бірқатар мәселелерге тап болуда.
Қой етін өндіру бойынша әлемдік үздік бестіктің қатарына Қытай, Австралия, Жаңа Зеландия, Түркия, Алжир кіреді. Ең ірі әлемдік экспорттаушы - Австралия, ал импорттаушы - Қытай.
Қазақстан қой етін өндіру бойынша әлемдік рейтингте 16-орында тұр. Елімізде жылына шамамен 155 мың тонна қой еті өндіріледі, бұл ішкі нарықтың қажеттілігін өтейді.
Қазақстанда қой саны 2018 жылдан бастап өсе бастады. Алайда 1990 жылмен салыстырғанда бұл тек сол жылдардағы мал санының жартысынан сәл ғана асады.
“Қазір, орта есеппен, бір қазақстандыққа бір қой келеді. Біз қазіргі жайылымдарға зиян келтірмей, қой басын 5-6 жылда екі есеге көбейте аламыз. Бұл - қол жеткізуге болатын көрсеткіш”, - деп айтты “Атамекен” ҰКП төрағасының орынбасары Ербол Есенеев.
Ербол Есенееевтің айтуынша, қой шаруашылығының ең үлкен өсімі өтім бар облыстарда, аймақтарда байқалады. Оңтүстік өңірлерде мал басы 5-10% өскені байқалып отыр - Түркістан, Жамбыл, Алматы, Жетісу облыстары. Ал 2022 жылы қазақстандық қой етінің негізгі өткізу нарығы жақын орналасқан Өзбекстан болды.
2024 жылдың қаңтар-мамыр айларында Қазақстан сомасы $13,4 млн болатын 3,5 мың тонна қой етін экспорттады, бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 10,9% артық. Еттің негізгі сатып алушылары:
“Экспорттың болашағы айтарлықтай үлкен бағыты - қазірдің өзінде ашық тұрған арабтың Шығысы. Парсы шығанағы елдері қазір жылына шамамен 100 мың тонна қозы етін импорттайды. 2022 жылы БАӘ-ге 1958 тонна жеткізіліп, орташа бағамен бір келісі $6,8 доллар болды, Кувейтке 216 тонна ($8,5/кг), Оманға 18 тонна ($6,9/кг), Бахрейнге 11 тонна ($8,2/кг) жеткізілді. Бұл бағаға авиажеткізу шығындары кіреді”, - деп атап өтті Ербол Есенеев.
БАӘ және басқа шығыс елдеріне ет экспорттау үшін логистика мәселесі маңызды. Бүгінгі таңда Қазақстанда тек үш әуежайда салқындатылған етті экспорттауға мүмкіндік беретін тоңазытқыштар бар. Бұл тек оңтүстік өңірлерде. Әуежайларды жаңарту Парсы шығанағы елдеріне жеткізілімдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Мысалы, Ақтөбе фермерлері қой етін Дубайға жеткізе алады. Ол үшін Ақтөбе халықаралық әуежайына тоңазытқышы бар терминал қажет, бірақ ол әлі жоқ. Облыс орталығында әуежайдың орналасу мәселесі шешілмеген, өйткені қазір жаппай құрылыс салдарынан ол қала ішінде қалды.
Ербол Есенеевтің айтуынша, қазақстандық фермерлерде Халал сертификаттаумен байланысты мәселелер бар. Араб елдерінің өз талаптары бар және олар отандық сертификаттарға сенбейді. Олар өздерінің қасапшыларын жібереді немесе қазақстандықтарды өз талаптарына сай сертификаттайды. Бұл әр адамға тағы 10 мың доллар қосымша шығынды қажет етеді.
Үшінші мәселе - қой шаруашылығын дамытуға мемлекеттік қолдау көрсету.
“Егер мемлекет қолдау көрсетсе, біз қой етін экспорттай аламыз. Әзірге біз цигай қойларымен тұқымын сақтау үшін ғана айналысып отырмыз. Австралияда, Америкада төрт-бес айлық қозыларды диеталық өнім ретінде етке тапсырады. Біз де аналық қой басын сақтай отырып, жас малды экспортқа дайындай алар едік. Біздің шаруашылық орналасқан Мәртөк ауданында жер өте құнарлы, көптеген емдік шөптер бар, қойларымыздың еті дәрумендерге бай. Біздің қойлар басқа елдермен салыстырғанда аз вакцинацияланады, бұл да сатып алушылар үшін маңызды”, - деді 2008 жылдан бері қой шаруашылығымен айналысып келе жатқан Ақтөбе облысының фермері Тілеген Ахметов.
Саланың дамуының мәселелері кешенді сипатқа ие. Фермер оны өздігінен шеше алмайды. Мемлекеттің қатысуымен жүйелі жұмыс қажет. Егер экономикалық тұрғыдан қолайлы жағдайлар жасалып, барлық қажетті инфрақұрылым — ет комбинаттары, әуежайлар, бордақылау алаңдары, тұқым орталықтары құрылса және өткізу нарықтары ашылса, бұл цикл іске қосылып, барлық қатысушылар табыстылыққа қол жеткізіп, “саланы қайта жандандыра алады”.
© Марина Коб, baibolsyn.kz, 2024 ж.
