Қазірдің өзінде Қазақстанда бидай өнімі биылғы жылы сапасы жағынан нашар, өнімділігі болжамнан төмен, тіпті саңырауқұлақ ауруларының спораларынан зардап шегетіні белгілі болды. Бұған көптеген өңірлерде, ең алдымен, Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарында бидайды жинауды тоқтатқан немесе баяулатқан ұзаққа созылған жаңбыр себеп болды.
Егер Үкімет қазір астық бағасының ықтимал өсуі, ұн тартатын сыныптардың бидай тапшылығы мәселесіне алаңдайтын болса, онда фермерлердің уайымы басқаша - қазіргі жағдайда егін жинауды қалай жүргізу керек, астықты қалай сату керек, егін жинау шығындарын қалай азайту және келесі жылға қандай қорытынды жасау керек.
Осы мәселелерді бірге түсінуге тырысайық.
Спутниктік деректер негізінде Қазақстанның үстіндегі ауа райы картасы көңіл көншітпейтін болжамды көрсетеді — астық өңірлерінің басым бөлігінің үстіндегі жаңбыр келесі аптада жалғасады — тек 16 қыркүйектен бастап салыстырмалы түрде қысқа құрғақ кезең басталады.
Жаңбырдан кейін бірден комбайндар егістікке кіре алмайды және топырақ пен масақ құрғағанша бір-екі күн күту керек. Сондықтан егінді жинауға аз уақыт қалады және осы уақытқа дейін толық дайындықта болу керек.
Егер сізде егін жинау техникасы немесе тасымалдау машиналары жеткіліксіз болса және егін жинау уақыты жеткілікті болады деп үміттенген болсаңыз, онда жаңалықтар жағымсыз.
Ұсақ ақаулықтар қымбат уақытыңызды зая кетірмеуі үшін, жанармай, май, шығын материалдары мен бөлшектердің болуын қадағалаңыз.
Бірақ жаңбырдан кейін бірден далаға шығуға асығудың қажеті жоқ, өйткені бұл сіздің егіннің сапасына да, осы және тіпті, келесі маусымның шығындары мен шығыстарына да әсер етеді.
Ұзақ жауын-шашыннан кейін ауыр топырақта тек астықтан ғана емес, сонымен қатар комбайннан немесе астықты шамадан тыс жүктейтін автомобильден айырылуға болады. Жұмсақ сазға батып кету оңай, содан кейін өрістердегі дымқыл «табақшалардан» шығуға тырысқанда зақымдалған іліністі, осьтерді немесе басқа тораптарды жөндеу қымбатқа түседі.
Сондай-ақ, батпақты топырақ комбайн дөңгелектерімен, әсіресе толық бункермен тығыздалады. Шанағы астыққа толы автомобильдер де өрісті «асфальтқа» айналдыра алады. Нәтижесінде - топырақты қымбат өңдеу және келесі жылы аз өнімділік.
Сондай-ақ, масақтың толық кебуіне және дәннің рұқсат етілген ылғалдылығына көз жеткізу керек. Тым ылғалды астық бастырылған кезде жаншылады, зақымдалады. Саңырауқұлақ споралары зақымдану арқылы ішке енеді, бұл ашытуды немесе көгерудің дамуын тудырады.
Тым ылғалды астық кептіру алаңдарында түсіру кезінде бурттарда өздігінен қызуға қабілетті, сондықтан оны мүмкіндігінше тезірек жұқа қабатқа жайып, желдету үшін үнемі қопсытып отыру керек. Мұның бәрі - астықтың қосымша шығыстары, шығындары мен зақымдануы.
Жеке өндірістегі тұқымдық бидай аз болуы мүмкін. Жергілікті өндірістің жоғары репродукцияларының тұқымдық материалы жетіспейтіндерге импорттық сорттарды сатып алуға немесе осы және резервте қалған өткен егіннің тауарлық астығын егу үшін пайдалануға тура келеді.
Бұл ретте, біріншіден, себу алдында дәннің өнгіштігін тексеріп, себу нормасын өнбеген дәндердің пайызына арттыру керек. Екіншіден, өсімдіктерді қорғауға ерекше назар аудару қажет, өйткені коммерциялық астықта ауру қоздырғыштары мен зиянкестердің жиналуы тұқым дақылдарына қарағанда әлдеқайда жоғары.
Сондай-ақ, бұл жағдай одан әрі өсіру үшін сорттарды таңдауға қатысты қорытынды жасауға мәжбүр етеді. Мінсіз сорт жоқ, бірақ сіздің жағдайыңызда жақсы жұмыс істейтін сорттар бар, сондықтан басқа сорттарды зерттеуге тырысыңыз, көршілердің дақылдарын бақылаңыз, өз жеріңізде сынақ дақылдарын егіңіз.
Әрине, жағдай астықтың өнуіне, дақылдардың жатуына, тұрып қалу кезінде құйылуға бейім емес сорттарды таңдау керек екенін көрсетті. Бұл факторлар биылғы жылы егін жинау үшін шешуші болады.
Мысалы, масағы салбыраған бидайдың ұзын сабақты сорттары масаққа ылғалдың түсуіне жақсы қарсы тұрады (бұл өте ұзақ жаңбыр кезінде даулы болса да), бірақ желмен жаңбыр жауған кезде жапырылуға бейім. Бұл, әсіресе, азотпен жақсы қоректенуде немесе құнарлы топырақта жиі кездеседі.
Сонымен қатар, қысқа сабақты тік сорттар жапырылуға жақсы қарсы тұрады, жаңбырдан кейін тезірек кебеді және топырақтың тез кебуіне мүмкіндік береді, бірақ ашық тік масақ ылғалды аз жаңбырда да жинайды және тіпті, аз жауын-шашын кезінде де алғалдануы мүмкін.
Сондықтан әр түрлі сорттарды өсіруге тырысыңыз, егістігіңізді және онда қай сорт жақсы жұмыс істейтінін жақсы түсіну үшін әр түрлі өсіру түрлері мен егу үлгілерін зерттеңіз. Мүмкін болса, барлық «жұмыртқаларды бір себетке» салмаңыз, әр түрлі сорттар мен дақылдардан егістер жасаңыз, сол кезде егістіктердің кем дегенде бір бөлігі кез келген жылы жақсы жағдайда болуы мүмкін.
Әрине, биылғы жылы өзінің комбайны, астық тасығыштары, жеткілікті көмекші техникасы, астықты сақтауға арналған қоймалары немесе элеваторы, астықты кептіру, егіс материалының қорлары бар фермерлер жақсы жағдайда болады.
Мұндай өндірушілер егін жинауға қолайлы жағдайлар туындаған кезде тез арада, бөліктермен, тікелей немесе бөлек тәселмен жинай алады. Олардың егінді кептіруге, оны жақсы баға келгенге дейін сақтауға, өткен жылғы егіннен сапалы тұқым себуге мүмкіндігі бар.
Сондықтан, тіпті, шағын фермерлер де өз тәжірибелерінен үйреніп болашаққа қиындықтардан сақтандыруға тырысуы керек:
© Әскер Мамай, baibolsyn.kz , 2023 ж.
