Етті
БағытыІҚМ
Жануардың түріАбердин-ангус
Тұқымның атауы
Абердин-ангус ірі қара тұқымы Шотландияның Абердин және Ангус солтүстік-шығыс графтықтарында ұзақ уақыт бойы жұмысшы мал ретінде қызмет еткен британдық мүйізсіз малдан бастау алады. Екі қала да қоңыржай климаттық белдеудегі теңіз порттары болғандықтан, олардың толқынды теңіз жағалауында бай шығанақ жайылымдары болды. Бұл жайылымдарда бір кездері тұқыл сиырлар - абердин – ангус тұқымының ата-бабалары жайылып жүрді. Олардың арасында әр түсті бұқалар мен қашарлар жиі кездесетін, ал олардың кейбірінде мүйіз болатын. Бұқалар мен сиырлар тұқымның атауын 1775 жылы шотландтық мал өсірушілер ерте жетілу мен сыртқы келбетін жақсартуға, сондай-ақ жергілікті малдың сою салмағы мен ет қасиеттерін арттыруға кіріскен кезде алды. Жүз жылдан аз уақыт жаңа асыл тұқымды малды өсіру үшін жеткілікті болды, ал 1873 жылы оның өкілдері Солтүстік Америкаға экспорттала бастады.
Тұқым туралы толығырақ BaiBolsyn.kz арнасындағы бейне энциклопедиядан көріңіз:
Бұл тұқым жануарларының тез жетілуі олардың бүкіл әлемге таралуында маңызды рөл атқарды. Еуропа мен Азияда абердиндер отанында және ТМД елдерінде өсіріледі. Бұл тұқым австралиялық және жаңа зеландиялық селекционерлер арасында танымал болды, Аргентинада бейімделіп, Солтүстік Америка елдерінде өзін жақсы сезінеді.
Сыртқы түріне қарап, бұл малдың етті түрі екенін бірден көруге болады, бұқалардың салмағы 800-1000 кг, сиырлардың салмағы 550-700 кг. Шоқтығында 116 см-ден 118 см-ге дейін жететін ықшам дене бітімі бар мал. Абердин-ангус бұқалары - бұл қара түсті тұқыл мал, құрсақтың төменгі бөлігінде ақ түс болуы мүмкін. Абердин-ангус тұқымының сиыры генетикалық мүйізсіз, қара, қызыл кейде қоңыр түсті. Олар сондай-ақ тез жетілуге қабілетті, жеткілікті семіз және мұндай бұқалардың етінің өнімділігі өте жақсы.
Мықты және күтімі оңай жануарларға жайылымдық азықтандыру кезінде концентраттармен қосымша қоректендіру қажет емес және ет пайызының жалпы салмаққа тамаша қатынасы бар. Бірінші шағылыстыру жасы 14-15 ай, ал бірінші төлдеу жасы жылына 1 бұзау құнарлылығымен 24-27 айға келеді. Орташа алғанда, бұзау сорғышта 8-10 айға дейін өседі, орташа тәуліктік салмақ қосуы 1000-1300 г дейін. Абердин-ангус тұқымының бұзаулары кішкентай болып туылады, олардың дене салмағы 22-28 кг құрайды. Бұл ретте қашардың салмағы 22-25 кг, ал бұқалардың салмағы 25-28 кг. Жас жануарлар сағат сайын өседі, ал алты айға дейін ана сүтінде ол 180 кг-ға дейін қосады. Бұзауларды сиыр сүтінен айырған кезде олардың салмағы 230 кг-ға дейін жетеді, үш жасқа дейін олар 430 кг-нан жарты тоннаға дейін жетеді. Бордақылау кезінде ересек абердин-ангус бұқасының салмағы 1000 кг-ға жетуі мүмкін. Жақсы жетілген сиырлардың салмағы 650-ден 700 кг-ға дейін болады. Мұндай жануарлардан сою өнімділігінің 60-тан 70%-на дейін алынады. Бұл тұқымның өкілдері суық және қоңыржай климатта жақсы жерсінеді, өте төзімді және -40-тан +40 градусқа дейінгі қоршаған орта жағдайларына бейімделеді, сондықтан олар соңғысының ет өнімділігін арттыру үшін сүтті және етті-сүтті тұқымды жануарлармен шағылыстыру үшін өнеркәсіптік масштабта қолданылады. Абердин-ангус малын селекционерлер оның жаңа түрлерін – заволжский мен волгоградский түрлерін өсіруге рұқсат етті.
Бұл тұқымды өсірушілердің керемет нәтижесі - 2022 жылдың тамыз айының соңында мал өсірушілердің республикалық слетінде сауда-саттық нәтижесінде салмағы 1 тонна болатын абердин-ангус бұқасы 2,2 млн теңгеге сатылды.
Бүгінгі таңда Қазақстанның «Атамекен Агро» ірі аграрлық холдингтердің бірінде етті мал шаруашылығына маманданған сегіз ферма бар — бұл ангус тұқымының асыл тұқымды репродукторы. «Атамекен Агро» жалпы мал саны 5 мыңға жуықтайды, оның 2 700-і - аналық. «Атамекен Агроға» алғашқы мал 2012 жылы әкелінді — 1300 қашар.
«Атамекен Агро» үшін Қостанай облысындағы «Солтүстік Агро Н» асыл тұқымды репродукторы жақсы бағдар болды. «Солтүстік Агро Н» кәсіпорнында Абердин-ангус тұқымы «Австралия ангус қауымдастығында» тіркелген асыл тұқымды қасиеттерді индекстік бағалау жүйесі бойынша сипаттамаларды ескере отырып өсіріледі. 2021 жылы табынның жалпы саны 3,5 мың басты құрады, оның ішінде 1,8 мың бас — аналық бас, 1,7 мың бас — жас мал.
2011 жылы Австралиядан 283 асыл тұқымды ангус әкелінген «Солтүстік Агро Н» асыл тұқымды репродукторын құру Қазақстандағы ең ірі бордақылау алаңы - «Терра» ЖШС кіретін «Астық индустриясы» холдингінде ет дивизионын құруға қызмет етті. Қазір «Терра» ЖШС репродукторында 3 500 жануар бар: аналық мал басы - 1800, ал жас жануарлар -1700. Селекциялық-асыл тұқымдық жұмыста репродукторға Қазақстан ангус республикалық палатасы қолдау көрсетеді. Оның мамандары консультациялар жүргізіп, ең қолайлы тұқым материалын таңдайды.
Абердин-ангус тұқымды малын жетінші жыл бойы «Колос-фирма» ЖШС өсіріп келеді, биыл ол 34 жасқа толады. Ірі қара мал «Колос-фирма» кәсіпорнында негізінен жасанды ұрықтандыру әдісімен өсіріледі. 2021 жылы — Абердин-ангус тұқымының аналық ірі қара мал басы шамамен 530 басты құрады.
KazBeef компаниясы - Абердин-ангус ірі қара тұқымын өсірумен айналысатын тігінен интеграцияланған холдинг. KazBeef бордақылау алаңының қуаттылығы 12 мың басты құрайды. Герефордтар - 30%, ангустар - 70%-ды құрайды. Қазіргі уақытта мұнда 8,5 мың бас бар. Орташа алғанда, бұқашық бордақылауда 250-280 күн болады. 1 кг орташа тәуліктік салмақ өсімі кезінде мал алаңнан 575-600 кг салмақпен кетеді. Дәл осы салмақтағы жануар стандартты мөлшердегі дұрыс үлес береді. Ірі қара малды жаю үшін KazBeef Ltd компаниясы 40 га қоршалған жайылымды пайдаланады.
Сондай-ақ бордақылау алаңында Солтүстік Американың малды жыл бойы ашық, тек желден қорғалған ауада ұстау технологиялары енгізілді. Қыста мал энергияның оң теңгерімін қамтамасыз ететін сауатты азықтандыру бағдарламасының арқасында тоңбайды. Мұнда KazBeef компаниясына көмектесетін америкалық диетологтар мен нутрициологтардың рөлі маңызды.
2021 жылдың желтоқсан айындағы жағдай бойынша асыл тұқымды шаруашылықтар ангус тұқымынан 2 373 бас жас малды сатылымға шығарды. Оның ішінде бұқалар - 1078 бас, қашарлар - 1005, құнажындар - 290. Жалпы, 2021 жылы еліміздің репродукторлары 9 610 ангусты (2020 жылы 18 455) сатты.
Алматы облысында орналасқан «Lake Farm» ЖШС сатуға ең көп мал санын шығарды. Ол 500 бас жас жануарларды ұсынады. Бұл - 2020 жылы туылған 1-ші санаттағы 300 бұқа мен 200 қашар. Жануарлардың салмағы - 250-300 кг. Одан кейін Павлодар облысынан «Ардақ» ШҚ келеді. Шаруашылық 270 ангус сатады. Сатылатын төлдер саны бойынша үшінші орында - Солтүстік Қазақстан облысынан «Азия Тарангул» ЖШС, 206 ангус. Қазіргі уақытта 109 шаруашылық Қазақстан ангус республикалық палатасының мүшесі болып табылады.
Фермерлердің ангустарға деген қызығушылығы артып келеді, өйткені олардың екі маңызды артықшылығы бар - бұзаулау жеңілдігі және тез салмақ жинау. Алты айлық жаста ол 200 кг салмаққа жетеді. Бұқалар үлкен сұранысқа ие.
