Африкалық түйеқұс (African ostrich)

Тарихы

Ең ежелгі, орташа жәнеоған қоса өте қарабайыр түйеқұс Оңтүстік Африкада шамамен 23 миллион жыл бұрын пайда болған - ол уақытта қазіргі Намибия аумағында шөлейттер болған; шамамен 15 миллион жыл бұрын, қарабайыр түйеқұстардың осы эволюциялық тұқымының өкілдері Анадолыға (Түркия) еніп, олар ішкі Азияға кең таралған — бұл құстардың шамамен 13 миллион жастағы жұмыртқа қабығы Үндістаннан және тіпті Моңғолиядан табылды.

Бұл құстардың одан әрі эволюциясы Еуразияда соңғы миоценде (шамамен 5-8 миллион жыл бұрын) жүрді.

Климат құрғаған сайын миоцен түйеқұс жұмыртқаларының қабығы өзгеріп, жаңа климаттық жағдайларға бейімделді. Шамамен 8 миллион жыл бұрын Солтүстік Қара теңіз аймағында (Балқан, Молдова және Оңтүстік Украина) қазіргі түрлердің қабығына ұқсас қабығы бар орташа түйеқұстың жаңа түрі пайда болды — бұл олардың ата-бабалары болды. Плейстоцендегі дәл осы түйеқұстар Африкаға еніп, қазіргі заманға дейін Struthio camelus түрі ретінде сақталған.

Тұқым стандарты

Құстың мөлшері жақсы жылқы өлшеміне тең. Африкалық тұқымды түйеқұс аяғының ұшынан тәжге дейін бойы 180 см-ден 270 см құрайды, салмағы 50-75 кг аралығында, бірақ еркектер 2 есе көп салмақ жинай алады - шамамен 130 кг немесе одан да көп. Құстың өсуінің маңызды бөлігі — аяқтары мен мойны. Түйеқұстың денесіне қатысты басы әлдеқайда кіші. Құстың қаңқасында киль жоқ, кеуде бұлшықеттері өте әлсіз, сондықтан түйеқұс ұшпайды. Ал қаңқасы тым ауыр. Түйеқұстың аяқтары жүгіру үшін өте жақсы дамыған. Ұзын аяқтар күшті бұлшықеттермен қамтамасыз етілген және тек 2 саусағы бар. Олардың бірі үлкен және табанның қызметін атқарып, тырнағы болады, екіншісі кішірек және тырнақсыз. Екінші саусақ тірек емес, ол тепе-теңдікті қамтамасыз етеді, сонымен қатар жүгіру кезінде жермен ілінісуді күшейтеді.

Кішкентай құлаққа ұқсайтын айқын сыртқы есту тесіктері бар. Құлақ көзге көрінеді, өйткені басы әлсіз қауырсынды. Мойын мен аяқтарда қауырсындар жоқ, тек қысқа, әрең көрінетін мамық бар. Қауырсындардың көпшілігі денеде, қанаттарда, құйрықта болады. Аяқтың төменгі бөлігі қабыршақпен жабылған. Африкалық қара түйеқұс жыныстар арасында айқын анатомиялық айырмашылыққа ие: еркектер ұрғашыларға қарағанда әлдеқайда үлкен, қауырсынның қара түсі бар, ал қанат пен құйрықтың шеттері ақ, ұрғашылар, әрине, еркектерге қарағанда әлдеқайда кіші және сұр-қоңыр реңкке боялған. Сонымен қатар, африкалық түйеқұстың әр түрлі разрядтары тұмсық пен табанның түсімен ерекшеленуі мүмкін. Кейбір өкілдердің табандары құмды сұр, ал басқаларында қызғылт жиектері бар немесе толығымен қызыл болуы мүмкін.

Шаруашылық сипаттамасы

Жеке ұрғашы дарақ 7-9 жұмыртқа салады, ал ұяда барлығы 25 данаға дейін жиналуы мүмкін. Бір жарым ай ішінде тек еркек құс жұмыртқаны басып шығарады. Түйеқұс жұмыртқалары дөңгелек пішінді, ұзындығы - 15 см, ені -13 см. Қабығы ақ, тегіс, жылтыр, өте берік, салмағы 1,5-2 кг. Түйеқұстың салмағы орта есеппен 1,2 кг құрайды, ал төрт айға дейін ол 18-19 кг-ға дейін «семіреді». Өмірдің бірінші жылындағы балапандардың өмір сүру деңгейі тек 70-80% құрайды, ал егер қажетті жағдайлар сақталмаса, 40-50% дейін төмендеуі мүмкін.

Африкалық түйеқұстың бейімделуі таңқаларлық — бұл құс шыжыған күн мен +50 °C-ге дейін температураны көтере алады, сонымен бірге еуропалық ендіктерде +10-12 °C температурада және тіпті-15-16 °C-ге дейін аязда өзін жақсы сезінеді.

Үйде түйеқұстарды үш тәсілдің бірімен ұстауға болады - қарқынды құс шаруашылықтарында, қарқынды серуендеуде және жартылай қарқынды, бұл алғашқы екі тәсілдің үйлесімі болып келеді. Үйде түйеқұстарды үш тәсілдің бірімен ұстауға болады - қарқынды құс шаруашылықтарында, қарқынды серуендеуде және жартылай қарқынды, бұл алғашқы екі тәсілдің үйлесімі болып келеді.

Фермада түйеқұстар дәнді дақылдардың барлық түрлерімен қоректенеді: бидай, арпа, жүгері, сұлы, тары, бұршақ. Сондай-ақ, түйеқұстарға шөптің әр түрлері беріледі: беде, қалақай және т.б. Көкөністерден қырыққабат, сәбіз және қызылша беруге болады.

Түйеқұстың өмір сүру ұзақтығы - 30-40 жыл, қамауда - 50-ге дейін.

Шаруашылықтарда өсірудің практикалық тәжірибесі

Түйеқұс өсіру бизнесі әлемде танымал бола бастады. Егер бұрын түйеқұстар экзотикалық болып саналса және оларды тек хайуанаттар бағында көруге болатын болса, қазір жыл сайын түйеқұс фермаларының саны тез өсуде.

Қазақстанда Қызылорда облысында алғашқы түйеқұс фермасы ашылды. Сырдария ауданының Бесарық ауылына 12 африкалық түйеқұстың алғашқы партиясы әкелінді. 2023 жылдың екінші тоқсанында аймаққа тағы 100 бас африкалық түйеқұс әкелу жоспарлануда. Негізгі мақсат - ет пен жұмыртқа өндірісін жолға қою.

«Бір килограмм ет құны 7-ден 12 мың теңгеге дейін. Бәрі сұранысқа байланысты. Жұмыртқалардың бағасы 3 мыңнан 5 мыңға дейін, ал бір жұмыртқаның салмағы 4 келіге дейін жетеді», - деді серіктестік директорының орынбасары Жасұлан Әбдірашитұлы.

Ұқсас тұқымдар

Кәдімгі түйеқұс (Struthio camelus camelus), Масай түйеқұсы (Struthio camelus massaicus), Оңтүстік түйеқұс (Struthio camelus australis), Сириялық түйеқұс (Struthio camelus syriacus).