Ақалтеке (Akhal-Teke)

Тарихы

Азиядағы ең көне, әдемі мінетін жылқы тұқымдарының бірі – Ақалтеке. Ол еуропалық жылқы шаруашылығына қатты әсер етіп, басқа жылқы тұқымдарының (парсы, неміс және поляк тракенені, дончак, қарабайыр және карабах) дамуында үлкен рөл атқарды. Құрғақ дене бітімі мен қызу темпераменті үшін оған "шөл иті" деген лақап ат берілді. Өткен ғасырдан бастап ғалымдар өз еңбектерін ақалтеке жылқысын зерттеуге арнады. Олар ежелгі авторлардың мәліметтеріне, материалдық мәдениет айғақтарына, атты әскерлер мен саяхатшылар сипаттамаларына сүйенді, олар бұл тұқымның Орта Азияда өмір сүрген жылқының түпнұсқалық оңтүстік түрінен өздігінен шыққандығын сенімді түрде дәлелдеді, сонымен қатар оның әр түрлі атаулармен аталған жолын қадағалады, олар халықтар мен оны иеленген мемлекеттердің атауларына байланысты өзгеріп отырды: массагет, парфян, түрікмен, нисей, парсы және ақырында ақалтеке. 18 ғасырдың аяғында алған оның соңғы атауы 2 сөзден тұрады: "Ақал" (оазис атауы) және "теке" (осы оазисте мекендеген және тұқымды өз қолында сақтап қалған түрікмен тайпасының аты).

Тұқым стандарты

Басы жеңіл, түзу, кейде маңдайдың астына сәл тегістелген, пішіні жалпақ. Құлақтары ұзын және өте қозғалмалы, көздері үлкен және айқын. Тұмсығы ұршық тәрізді, танауы кең. Мойны ұзын және жіңішке. Мойынға таңдаулы және әдемі бекітілген. Арқасы жағы еңісті және дамыған. Шоқтығы биік, шығыңқы, арқа-бел қыры ұзын және түзу, сауыры тым көлбеу, құйрығы төмен. Кеуде қуысы айтарлықтай тар, іші терең емес, қабырғалары түзу, іш қуысы тартылған. Аяқтары түзу, өте төзімді, білектері жұқа және ұзын, тұсарлары қысқа, сүйектері күшті; жер соғарлары құрғақ және кең, кейде қиғаш болады; сіңірлері бөлініп тұрады, бақайлары ұзын және түзу. Тұяқтары кішкентай, жақсы қалыптасқан және мықты. Өте жұқа терісін жібектей түктер жабады. Жылқының құйрығы мен жалы қысқа, қылы жіңшке; кейде кекілі мен жалы болмайды. Тұқымда ақалтеке жылқыларының үш түрін ерекшелейді:

Негізгі типке (бұл ең көп таралған) дене қырлары ұзын жылқыларды жатқызады;

Орташа тип өкілдерінің бойы қысқа, форматы қысқалау және қырлары да қысқалау;

Массивті типке ең ірі және салыстырмалы түрде массивті және кең денелі ақалтекеліктерді жатқызады. Түсі: сұр, торы, жирен, құлысұр, қара, изабелла түсті, шабдар. Шоқтығының биіктігі: 144 см-ден 1,57 см-ге дейін.

Шаруашылық сипаттамасы

Ұзақ қашықтыққа жүгіру кезінде ақалтекелік ерекше төзімділік танытады, шөлге жақсы төзеді. Мінезі: қыңыр, батыл, өрескел, қызу, бүлікшіл, бір беткей.

Ұқсас тұқымдар

Американдық-үнді (American Indian), Аппалуза (Appaloosa).