Фриза жылқысы (Friesian horse)

Тарихы

Фриза тұқымы – Голландияның жылқы шаруашылығының басты мақтанышы. Олар Голландияда өсірілген жалғыз асыл тұқымды жылқылар. Бұл тұқымның түп-тегі өте тереңге кетеді. Фриза тұқымы 13 ғасырдың басында тіркелген. Алайда олар туралы әлдеқайда бұрын белгілі болған. Рим тарихшылары біздің заманымыздың 1 ғасырында фриза тұқымы туралы айтқан. Жылқыларды салт мінген рыцарьлардың көптеген бейнелері фриза жылқыларының әрқашан асыл тұқымды жылқылар болғанын және оларды беделді адамдар мақтанышпен ерттеп отырғанын айтады. Кейінірек, жүз жылдық соғыс кезінде Андалузия мен араб жылқыларының қаны фризалармен араласып кетті. Бұл фризаларға қатты әсерін тигізді, нәзік иілген мойны — бұған дәлел. 19 ғасырға қарай біртіндеп фриза жылқылары қолжетімсіздігіне байланысты сиреп кетті. Мұндай жылқыны тек байлар ғана ала алған және осылайша өз мәртебесін көрсеткен. 20 ғасырдың басында бұл ауыр жүк тартатын тұқымның лайықты бәсекелестері — Бовенландерлер пайда болды. Фризалар өздерінің артықшылығын дәлелдеу үшін бәсекелесуге мәжбүр болды. Алайда, шаруа қожалықтарының ауыр жұмыстарында фризалар Бовленладерлерден едәуір төмен болды, сондықтан фермерлерді таңдау фризалардың пайдасына жатпады. Фермерлер анағұрлым күшті және төзімді жылқы алу үшін фриза жылқыларын басқа ауыр жүк жылқыларымен жиі будандастырған.

Тұқым стандарты

Фриза жылқылары үлкен (шоқтығының биіктігі 158-165 см), сүйекті, бірақ сымбатты және ұзын аяқты. Олардың салмағы – 600-680 кг. Басы үлкен, ұзын, кескіні түзу және құлақтары ұзын. Көздері әдемі, қарақоңыр. Мойны бұлшықетті, күшті, бірақ сонымен бірге өте сымбатты иілген, асқақ мүсінді. Шоқтығы ұзын және жақсы дамыған. Кеудесі биік, терең, кең. Тұрқы біршама созылыңқыраған, артқысы ұзын, көбінесе жұмсақ болады. Аяқтары ұзын, күшті. Фризалардың терісі өте қалың, жүні қысқа жылтыр. Фриза тұқымының жалы және құйрығы өте қалың және ұзын. Аяқтарындағы қылшақтар айқын көрінеді. Бұл қылшақтар өте жоғарыдан басталады және тұяқтарына дейін тығыз өседі. Бұрын фриза жылқылары әртүрлі түстерде кездесетін (қара, торы, сұр, шұбар), бірақ тұқым басынан кешкен бірнеше дағдарыстарының нәтижесінде генетикалық алуан түрлілігі азайғандықтан, қазіргі фриза жылқылары тек қара түсті болады.

Шаруашылық сипаттамасы

Фриза жылқыларының мінезі жанды, жігерлі, бірақ өткір мінезділігі байқалмайды, барлық ауыр жүк жылқылары сияқты, фризалар байсалды, шабандозға көнгіш, сабырлы және ақкөңіл. Тұқымның тағы бір артықшылығы – олардың күй талғамаушылығы: бұл жылқылар климаттың өзгеруіне жақсы төзеді, дегенмен олар басқа жүк жылқыларымен салыстырғанда жем сапасын көбірек талғайды. Қазіргі уақытта фриза жылқылары арба жарыстарында, ат үйрету істерінде, цирк қойылымдарында кеңінен пайдаланылады. Спорттан басқа, фриза жылқылары әуесқойлық міністерде жиі пайдаланылады: олар көбінесе үй жануарлары ретінде ұсталады және дайындықсыз шабандоздардың атпен серуендеу кезінде қолданылады. Ыңғайлы аллюр мен сабырлы мінездің арқасында бұл жылқылар – салт жүрісті бастаушылар үшін өте сенімді жануарлар.

Қызықты мағлұмат

Фриза жылқы тұқымының айрықша ерекшеліктері мен танымалдылығын түсіну үшін ол туралы келесі қызықты фактілерден қорытынды жасауға болады. Ежелден фризалар салтанаттар мен шерулер үшін қолданылған, бүгінгі таңда сымбатты мүсіні мен сәнді жалы үшін шерулерге қатыстырылады. 1994 жылы Гаагада әйгілі Дүниежүзілік ат спорты ойындары ашылды, ең үздік алты фриза жылқысы король күймесіне жегілген. Үлкен жетістіктеріне қарамастан, тәжірибелі мамандар драйвингте едәуір интеллектуалды дамыған жылқы тұқымдарын пайдалануды жөн көреді. Өзіндік темпераменті, бірақ жұмсақ және жайлы мінезі бар мұндай жылқылар тіпті жылқы әуесқойлары үшін де адал серік бола алады. Тек фриза жылқы тұқымы кез-келген аллюрларда осындай биік адымымен мақтана алады. Көбінесе тәжірибелі жылқы кәсіпқойлары фризаны фелли пониімен шатастырады, оны сыртқы тұрпатынан қара фризадан ажырату мүмкін емес. Фриза жылқылары екі рет толығымен жойылып кету алдында тұрды, тек нидерландық жылқы өсірушілердің күшімен ғана тұқым сақталып қалды. Кез келген қожайын үшін фриза шөп шабатын машинаны тамаша алмастыра алады. Фриза жылқылары тәттілерді өте жақсы көреді, сондықтан оларды үнемі қантпен қуаттандырып отыру керек.

Ұқсас тұқымдар

Владимир жүк жылқысы (Vladimir heavy truck). Кладруб жылқысы (Кладруб) (Kladruber horse)