Қазақстанда 2023 жылы Сүт одағының деректері бойынша 2022 жылғы 3,35 млн тоннаға қарағанда 3,47 млн тонна сиыр сүті өндірілді. 2023 жылы сүттің жалпы өндірісі бойынша «Зенченко и К» КС (48 мың тоннаға жуық), «Родина» Агрофирмасы (31,7 мың тонна) және «Имени Карла Маркса» ЖШС (18,5 мың тонна) көшбасшы болды. Ал ең үлкен өсімді павлодарлық Astyk-PV компаниясы көрсетті, бір жыл ішінде сүттің жалпы өндірісін 55%-ға 8,9 мың тоннаға дейін ұлғайтты.
Елімізде сүтті мал шаруашылығы қалай дамып келеді және өз сүт фермасын құруға қанша қаражат салу керек — әрі қарай материалда.
Сүт-тауар фермасы ауыл шаруашылығындағы ең көп капиталды қажет ететін жобалардың бірі болып саналады. «Westfalia-Қазақстан» бас директоры Сансызбай Өмірбековтың айтуынша, соңғы жылдары Қазақстанда 1000 және одан жоғары мал басы бар фермалар салынып, іске қосылуда. СТФ-ға салынған капитал салымдары осындай шығындарды қамтиды:
● құрылыс — 1 мал орнына 3,5-3,8 млн теңге;
● жабдық — 1 мал орнына 1-ден 1,2 млн теңгеге дейін.
● Еуропадан мал әкелу — голштиннің немесе симменталдың басы үшін 2,5 мыңнан 3 мың еуроға дейін немесе 1,5 млн теңге.
Тақырып бойынша оқу: Шағын ферма немесе ЖҚШ үшін сиыр саууға арналған жабдықты қалай таңдау керек?
Барлығы 1 мың басқа «дайын» мал фермасы шамамен 6 млрд теңгені құрайды. Бұл сүрлем шұңқырлары мен жем зауытын қосқанда.
«Соңғы жылдары сүт бизнесін бастағысы келетіндер көбейіп келеді. Мұнда мемлекет тарапынан мемлекеттік қолдаудың артуы маңызды рөл атқарады. Бұл ретте мұндағы табыстың негізі өз жемшөп өндірісі екенін бәрі бірдей түсіне бермейді. Сондықтан ферманы салатын кәсіпкерге оның жері бар ма деген бірінші сұрақ туындайды. Егер жауап иә болса, онда қанша жер бар және суаруды енгізу мүмкіндігі бар ма. Жерден басқа арнайы техника қажет екені түсінікті - сепкіштер де, комбайндар да. Егер мұның бәрі есептелсе, ол тағы да 1,5 млрд теңге деңгейінде сомаға шығады. Суаруды орнатуға — тағы 1 млрд теңге. Жалпы салымдар — 1000 басқа арналған ферма және суармалы мал азығын өндіру — бұл шамамен 8 млрд теңге», — деді ол.
Тақырып бойынша оқу: Азық базасы Қазақстандағы мал шаруашылығының табысты болуының басты факторы ретінде
Сонымен бірге, сарапшы 1000-1200 басқа арналған жобалар көбінесе шағын жобаларға қарағанда тиімдірек екенін атап өтті. Себебі, мұндай малды ұстау үшін кейбір шығындар шамамен 600 бас фермамен бірдей. Мысалы, жемшөп техникасы мен мамандардың бірдей саны қажет. Бірақ сонымен бірге сүт екі есе көп шығады.
«Родина» Агрофирмасында 2500 сауын табынның ішінде сауын сиырдың орташа өнімділігі 2023 жылы 11 360 кг құрады. Ферма тәулігіне шамамен 98 тонна сүт өндіреді. Бірнеше жыл бұрын компанияның шырынды жем өндіру үшін суармалы егістікті айналымға енгізуі табыстың маңызды факторы болды.
«Родинада» 2 мың гектарға жуық аумақты қамтитын айналмалы жаңбырлатқыш қондырғылар іске қосылды. Бұл шырынды жемді қажетті көлемде және қажетті параметрлермен дайындауға мүмкіндік береді: өткен маусымда жүгері сүрлеміндегі крахмал мөлшері 28-30%, жоңышқа пішеніндегі ақуыз 22% құрады. Биылғы маусымда суармалы алқаптар құрылымындағы негізгі үлесті (1500 га) сүрлемге жүгері, пішендемеге жоңышқа және моно жемдікке арпа алып отыр. Шаруа қожалығында мал бордақылауға қажетті басқа да дақылдар өсірілетін алқаптар бар.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда суару жүйелерін енгізудің озық тәжірибесі
«Жемдегі ингредиенттер неғұрлым көп болса, соғұрлым жақсы. Жануарлар қоректік заттарды көбірек алады. Бұл жағдайда қоспаның негізгі бөлігі шаруашылықтың өзі өндіретін жемшөп болуы керек. Бұл сапаға да, тағамдық құндылыққа да, сонымен қатар төмен шығындарға кепілдік береді. Ал жемшөп құнының төмен болуы сүттің арзандығын білдіреді, өйткені жемшөп шаруашылықтың өзіндік құнының 60%-ын құрайды», - дейді бас директордың мал шаруашылығы жөніндегі орынбасары Рустам Қаркенов.
Жоғары сауудың маңызды құрамдас бөлігі — жануарларды қорада ұстаудың қолайлы жағдайлары, ветеринария және мал генетикасы.
2023 жылдың қорытындысы бойынша «Қызылжар МТС Агро» ЖШС бір сауын сиырдан сауу бойынша қазақстандық Үздік-10 ферманың қатарына кірді. Ферма 9827 кг нәтижемен сегізінші орынды иеленді.
Қазір онда 1164 бас бар, оның 600-і сауын сиырлар. Сиырлардың көп саны өндірісте, сондықтан қазір олардың 500-ге жуығы сауылады. Бір басқа орташа сүт өнімділігі — 34 литр. Бірақ Голштиннің әлеуеті — 38 литр және одан жоғары.
«Қызылжар МТС Агро» сүт фермасының басқарушысы Валерий Новицкий рационды жақсарту сүт өндіруді арттырудың әлеуетті құралдарының бірі деп санайды. Өйткені, мұндағы басқа компоненттер қазірдің өзінде жоғары деңгейде. Атап айтқанда, мал генетикасы. 2022 жылы ферма іске қосылғаннан кейін мұнда отандық өндірушіден — Ақтөбедегі «Айс» сүт фермасынан голштин тұқымды мал сатып алынды.
«Биылғы жылы жалпы егіс алқаптары 7 200 гектардан асты. Біз жемге 1000 гектарда жүгері өсіреміз. Сонымен қатар 400 гектар құмай-судан гибриді және бір шөпке 80 гектар інжу тары. Сонымен қатар, бізде 2000 гектарға жуық көпжылдық шөптер, арпабас және еркекшөп егіледі. Жемшөп дақылдарының астында біз егу алдында минералды тыңайтқыштарды қолдандық, олар ылғал қуатының арқасында жақсы жұмыс істейді. Сульфоаммофос пен аммиак селитрасы қолданылды. Көріп отырғаныңыздай, біздің дақылдар өте жақсы көрінеді. Болашақта «Қызылжар МТС Агро» ЖШС малдың рационын байытатын басқа да дақылдарды — жоңышқа, эспарцет өсіруді бастауды жоспарлап отыр», — деді шаруашылықтың бас агрономы Руслан Алпысов.
«Камышенка» ЖШС-де (Ақмола облысы) қазір 1 285 бас мал бар. Бұл 400 сиырдан тұратын сауын мал және қашарлар мен бұқалар. Бір жылда сауын сиырдан орташа сүт өнімділігі шамамен 6500 литр. Мұндағы сүтті Қарағандының сүт зауыты күнделікті алады.
Сүт фермасы өткен жылдан бері 1 200 гектар жерді суаруды бастау жобасын жүргізіп келеді. Компания Zimmatic компаниясының дөңгелек типті жаңбырлатқыш қондырғыларын орнатады. Қазір мал рационына ұсақталған астық, шөп, сабан, рапс ұны кіреді. «Мустанг-Азия» премикстері қолданылады.
Рационды жақсартудан сауын сиырларға күтілетін әсер — сүт өнімділігінің тәулігіне қазіргі 21 литрден 23-25 литрге дейін артуы. Тағы екі-үш литр мал бағуда жайлылықты қамтамасыз ету үшін сиыр қораларына желдеткіштер қойылған кезде көрсеткіштерге қосуды жоспарлап отыр.
Бірақ ферма өнімділігінің түбегейлі өсуі жаңа сиыр қораларын салумен жоспарланған қайта құрудан кейін мүмкін болады. Онда барлығы заманауи стандарттарға сәйкес жасауды жоспарлап отыр — сиырлардағы жылу күйзелісін болдырмау үшін қолайлы температураны сақтау, көңді кетірудің автоматты жүйесі, сапалы ішетін су. Екі жаңа сиыр қорасын салу «Камышенка» ЖШС-не сауын сиырлардың санын 1200-ге дейін арттыруға мүмкіндік береді.
Қазақстанда сүт-тауарлы ферманы іске қосу қомақты инвестициясыз мүмкін емес, ал оны жоғары деңгейде ұстау тұрақты жаңғыртуды талап етеді. Мал азығын өндіру үшін суару, мал генетикасы және жануарларды ұстаудың қолайлы жағдайлары сүтті мал шаруашылығын дамытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
© Марина Коб, baibolsyn.kz, 2024 ж.
